ფოტო მთავარზე: მარიუს ლანდ
ესაუბრნენ ნინი შველიძე და გიორგი ჯავახიშვილი
თითქმის 30 წლიანი პაუზის შემდეგ, ბერლინის რიგით 71-ე საერთაშორისო კინოფესტივალის მთავარ საკონკურსო პროგრამას ქართული კინო რეჟისორ ალექსანდრე კობერიძის ფილმით, “რას ვხედავთ, როდესაც ცას ვუყურებთ” უბრუნდება. ფილმმა საერთაშორისო აღიარებასთან ერთად (ბერლინში კრიტიკოსთა საერთაშორისო ასოციაციის ჯილდო მოიპოვა) მაყურებლის ყურადღება რეჟისორის მიერ წარმოთქმული სიტყვითაც მიიქცია , “მდინარემ უნდა იდინოს”, რომლითაც ის ქვეყანაში მიმდინარე პროცესებს გამოეხმაურა. ფილმის მოგზაურობა გრძელდება, მაყურებელი „რას ვხედავთ, როდესაც ცას ვუყურებთ“ პომპიდუს ცენტრში, პარიზში შეცვლილი სახელით, “ქუთაისის ცის ქვეშ” იხილავს, შემდეგ საფრანგეთიდან შორს, ნიუ-იორკში (ნიუ-იორკის კინოფესტივალის ფარგლებში). ფილმის ქართული პრემიერა ბათუმის კინოფესტივალზე უკვე შედგა, სადაც ფესტივალის გრან პრი და კინოკრიტიკოსთა ჯილდო მოიპოვა. თანამედროვეობის ეს ზღაპარი, სადაც დროცაა და უდროობაც, არსებულიც და წარმოსახულიც, ხაზგასმული სინაზეცა და სიხისტეც, და სიცოცხლე, ავანტიურა ბედისწერისა და შემთხვევითობის ამ ორი ძაფით იკერება. Cinexpress გთავაზობთ ინტერვიუს ფილმის რეჟისორთან.
Cinexpress: როგორც ვიცით, ფილმის ნეტავ აღარასდროს მოვიდეს ზაფხული (2017წ) გადაღებამდე რობერტ ბრესონის ფილმების რეტროსპექტივა ნახე, მსგავსი მიდგომა ახალ ფილმზე, რას ვხედავთ, როდესაც ცას ვუყურებთ (2021) მუშაობისასაც ხომ არ გქონია?
კობერიძე: ბრესონს ვცდილობ სულ ვუყურო, მაშინ უბრალოდ ასე დაემთხვა, საქართველოში მოვდიოდი გადასაღებად, ბერლინში კი ბრესონის რეტროსპექტივას აჩვენებდნენ. ახალ ფილმზე მუშაობისას, ერთი მხრივ, ვცდილობდი, ოპერატორთან ერთად მენახა ქუთაისში გადაღებული ფილმები, თუმცა ვნახულობდით უცხოურ ფილმებსაც. ხშირად ვუყურებდით ფეოლას, რომლის დიდი ნაწილი მართალია ბათუმში არის გადაღებული, თითქოს მაინც ქუთაისი იგულისხმება. იყო სხვა ფილმებიც, არაჩვეულებრივი გამოფენა თავისთავად, ასევე ჩემი მეგობარი ნოდარი. გადაღებებისას ვიპოვეთ სახლი, რომელიც როგორც შემდეგ გავიგეთ, ვერის უბნის მელოდიების პირველ კადრში ჩანს. გარდა ამისა, ვუყურებდით ქართულ ფილმებს, რომლებიც მნიშვნელოვანი უფრო განწყობის მხრივ იყო, ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო გამოცდილება თუში მეცხვარეა. ამ ფილმის ყურებისას ორივე, მე და ოპერატორი მივხვდით რა გვაინტერესებდა. გადაღებისას ხშირად ვიხსენებდით თუშ მეცხვარეს, მეც და ოპერატორსაც, მგონი, ყველაზე მეტად ეს ფილმი გვიყვარს. ჩვენს ფილმთან შეიძლება არც აქვს პირდაპირ კავშირი, თუმცა ვუყურებდით ალექსანდრე (საშა) რეხვიაშვილის ფილმებსაც, ამასთან ერთად, არაქართულ ფილმებს. რუტინასავით იყო, ვცდილობდით საღამოობით ფილმები გვენახა. ხშირად ვუყურებდით ნანი მორეტის კინოს, რაც ფილმში პირდაპირ იგრძნობა, ასევე უხმო კინოს. მე და ოპერატორს აქამდე ერთად მუშაობის გამოცდილება არ გვქონია, რაღაც მომენტში დავმეგობრდით კიდეც, მაგრამ მნიშვნელოვანია საერთო ენის პოვნა, იმ ენის პოვნა თუ როგორ ვსაუბრობთ კინოზე, ამის ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება ფილმების ერთად ნახვა და შემდეგ მათზე საუბარია. ოპერატორი ირანიდან არის, რამდენიმე ირანული ფილმიც ვნახეთ, ბიძია ულვაში მაგალითად, რომელიც ირანში ძალიან პოპულარულია, თუმცა საერთაშორისოდ ცნობილი არ არის. ამ ფილმიდან ერთი სცენა ჩვენს ფილმშიც გამოვიყენეთ.
რას ვხედავთ, როდესაც ცას ვუყურებთ გადაღებული ქუთაისშია. რამდენ ხანს ემზადებოდით გადასაღებად?
გააჩნია მომზადებას რას დავარქმევთ, სცენარის შეტანიდან დაახლოებით ერთი წელი. სცენარის დაწერიდან ძალიან მალე, 2018 წელს მსოფლიო ჩემპიონატი იყო, თავიდანვე გვინდოდა ფილმში დოკუმენტური ხაზიც ყოფილიყო, თუმცა ვიცოდით ისიც, რომ 2018 წლის ზაფხულისთვის ვერ მოვასწრებდით ფილმის გადაღებას. გადავწყვიტეთ დასაწყისისთვის მცირე ჯგუფთან ერთად გადაგვეღო როგორ უყურებენ ადამიანები ქუთაისში ფეხბურთს. სულ ოთხნი ვიყავით, მე, ოპერატორი, ოპერატორის ასისტენტი და ხმის რეჟისორი. ეს ერთ-ერთი გზა იყო, გაგვეცნო ერთმანეთი, გაგვეცნო ქალაქი და მივმხვდარიყავით რამდენად შეგვიძლია ერთად მუშაობა. გაგვიმართლა, რომ კამერა უფასოდ მოგვცეს. მალევე მივხვდით, რომ თუ ფეხბურთს საღამოობით უყურებდნენ, ჩვენ მთელი დღე თავისუფალი გვქონდა. დღის განმავლობაში დოკუმენტური მასალის შეგროვება დავიწყეთ. ამ პერიოდმა მნიშვნელოვნად იმოქმედა ფილმის ფორმაზე და ამ დროიდან ფილმშიც საკმაოდ დიდი მასალა დარჩა.
„უბრალო ფორმა და უბრალო ამბავი“, როგორც ამბობ, ასეთი ფილმების გადაღება გინდა, თუმცა უბრალო ამბის გადაღება არც ისე მარტივია. რადგან ვახსენეთ ბრესონი, ბრესონიც ამას ამბობს, რომ გაუბრალოების ნაადრევი მცდელობები, როგორც წესი, ცუდი მხატვრობით, ცუდი ლიტერატურითა და ცუდი კინოთი სრულდება.
მსგავსი ლტოლვა ბევრს აქვს. ყველაზე მომხიბვლელი, ყოველ შემთხვევაში ჩემთვის, ეს უბრალო ფორმაა. დიდ კინოზე თუ ვისაუბრებთ, მე მაგალითად რომერი უფრო მხიბლავს ვიდრე კუბრიკი, თუმცა ორივე მიყვარს. რომერის ფილმების ყურებისას გგონია, რომ იმავეს შენც გააკეთებ, მაგრამ რაც უფრო ბევრჯერ და უფრო საფუძვლიანად უყურებ მის ფილმებს, ხვდები რამხელა სამუშაო და სიზუსტე დგას ამ ყველაფრის უკან. რომერი საკმაოდ უფროსი იყო, როდესაც ამ ვითომ უბრალო და ჰაეროვან ფილმებს იღებდა, მაგალითად, როდესაც „რენეტის და მირაბელის 4 თავგადასავალი“ გადაიღო 67 წლის იყო, „მწვანე სხივი“ კი ერთი წლით ადრე. არის ფილმები, რომელთა ნახვისასაც ხვდები, ამის გადაღებას რეჟისორი მხოლოდ ასაკში თუ შეძლებდა. მაგალითად, ძმები ტავიანების „დეკამერონი“, მსგავსი ფილმის გადაღება ალბათ 80 წელს რომ გადასცდები მხოლოდ მაშინ შეიძლება, იმდენად უბრალო და ამავე დროს ოსტატურია. როცა ჩემს აქამდე გადაღებულ ფილმებს ვუყურებ, ჯერ ოდნავაც ვერ მივუახლოვდი ამ უბრალო ფორმას, რომელიც მიზიდავს. ერთდროულად ბევრი ფორმის, ბევრი გამოცდისა და ცდის პროცესია. გვიან ხვდები, რომ პროცესში გაერთე, გართობაში სხვადასხვა მიმართულებით წახვედი და არ მიყვები იმ ხაზს, რომელზეც ფიქრობდი თავიდან. რადგან სამუშაო პროცესის ნაწილია, ვცდილობ არ დავუპირისპირდე ცვალებადობებს, ჯერ ამ მიმართულებით მივყავარ განწყობას, თუმცა სულ მაქვს განცდა, რომ შემდეგ ცდაზე ყველაფერი სხვანაირად იქნება. შეიძლება ასეც არ მოხდეს, შეიძლება ერთი რამ გინდოდეს და საბოლოოდ სულ მეორე გამოგდიოდეს.
მარტივი ამბავი ზღაპარს დაუკავშირე. არ ვიცი, იცი თუა არა, ჩვენ გვყავდა განათლების მინისტრი, რომელსაც ზღაპრები 21-ე საუკუნის ადამიანისთვის შეუფერებლად მიაჩნდა, დამაჯერებლობა კინოში ძალიან მნიშვნელოვანია. ზღაპრის ფორმა აირჩიე, რა აქვს ზღაპარს ისეთი, რაც ამ ფორმის გამოყენების საჭიროებას გაჯერებდა.
ზღაპარი ბავშვობაშიც მიყვარდა და ახლაც მიყვარს. კინოსთვისაც, მგონია, რომ მნიშვნელოვანი და საინტერესოა, მაგრამ მჯერა იმისიც, რომ ისეთი რაღაცები შეიძლება მოხდეს ჩვენ გარშემო, რაც არ ექვემდებარება რაციონალურ ახსნას. კინო აღმოჩნდა პირველი საქმე, სადაც შეიძლება ვთქვა, რომ ვიგრძენი რომ რაღაც შემიძლია, თუმცა არ ვიცი საიდან მოდის ეს შეგრძნება. ვერ ვიტყვი, რომ კინო ადრეული ასაკიდან მაინტერესებდა. როცა ვცადე, თითქოს ინტუიციურად ვაკეთებდი, სიამოვნებით ვუთმობდი დროს. ეს შეგრძნება სხვა რაღაცებთან მიმართებით არ მაქვს, ფეხბურთს ვთამაშობ და ვუყურებ სიამოვნებით. თუმცა ფეხბურთმაც და კინომაც სხვა რაღაცების კეთების სიყვარულიც მასწავლა – ეს კი ძალიან მნიშვნელოვანია, გულით მიუდგე ყველაფერს რასაც აკეთებ, ფილმის გადაღება იქნება ეს თუ მაგიდის გადაწმენდა – რომერიც ამას გვასწავლის და ზღაპრებიც.
ზღაპარი თითქოს უპირისპირდება სინამდვილეს, სხვათა შორის, ამას წერს ზურაბ კიკნაძეც, რომელმაც პასუხი მინისტრს გასცა. ის ამბობს, რომ სინამდვილესთან დაპირისპირებულობის მიუხედავად, ზღაპარს შეუძლია „ყოველდღიური სინამდვილის ძლევით მასზე აღმატებულის დამკვიდრებაც“. ქართულ კინოში წლებია რეალობის ხშირად უტრირებულ, იმიტირებულ შემოჭრას ვხედავთ. შენს ფილმში პირიქით, ვხედავთ იმას, რაც ასე აკლია რეალობას – „აღმატებულის დამკვიდრების“ მომენტი.
ვეცდები არ გავთქვა ფილმის ფინალური ფრაზა, თუმცა ის ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. ფინალში ტექსტის ბოლო ნაწილი გოგოლის „ცხვირის“ ადაპტაციაა. ფრაზა, რომელსაც გოგოლი ამბობს ჩემთვის კინოსა და ცხოვრებაში ერთნაირად მნიშვნელოვანია. ეს ფრაზა მოთხრობაში თხრობის ნაწილი აღარ არის, უფრო ავტორის განაცხადია, მეც ამ განწყობით ვცხოვრობ.
ქართულ კინოში „ფილმი-ზღაპარი“ გვინახავს, ამის მაგალითია ოთარ იოსელიანის „აპრილი“, სადაც ტიტრებიდან სწორედ ეს წარწერა ჩნდება. შენ სხვა ფორმას ირჩევ, თუ შენს ზღაპარში გარკვეული უდროობაა, დროის შეგრძნება რეჟისორის, როგორც ნარატორის, ხმას შემოაქვს. ზღაპარს ყოველთვის ჰყვებიან, მას თავისი მთხრობელი ჰყავს, ამით აიხსნება კადრს მიღმა ხმის არსებობა თუ მას რეალობის სხვა გზით შემოტანის ფუნქციაც აქვს?
მგონი, ორივე ფუნქცია აქვს ერთდროულად. ერთი მხრივ, ფილმის პირველ ნაწილში, როცა ამბავი იწყება, მთხრობლის გარეშე ვერ გავიგებთ ამ ამბავს. მიუხედავად იმისა, რომ რაღაცებს ვხედავთ, მთხრობლის გარეშე დავინახავთ მხოლოდ შუქნიშანს ან პატარა ნერგს, კადრი მეტს არაფერს გვეტყვის. მთხრობლის ფუნქციაა მოკლედ და ზუსტად გვითხრას რით იწყება ფილმი და რა ამბავთან გვაქვს შეხება, როგორია მოცემულობა, სადაც ხესა და ჟოლობს ლაპარაკი შეუძლია. მოგვიანებით მთხრობელი სხვა როლებსაც ირგებს, უფრო პირადული ხდება. მთხრობელი, რომელიც ფილმის დასაწყისში რაღაცებს საკმაოდ მკაცრად ჰყვება, შემდეგ ქუთაისზე იწყებს მოყოლას, აღწერს ადგილებს, რომელთაც პირდაპირი შეხება არ აქვს მოგონილ ამბავთან, თუმცა ის ამბებიც, რომლებიც თითქოს დოკუმენტური და რეალურია არავინ იცის ნამდვილია თუ არა. მესამე ფუნქცია, რომელიც მთხრობელს აქვს უკვე ჩემია, ძალიან პირადული. იყო რაღაცები რაც მინდოდა მეთქვა, მაგრამ მეთქვა პირდაპირ და არა მეტაფორებით.
უხმო პერიოდის კინოში არსებობდა ასეთი პროფესია „ბენში“, რომელიც ეკრანის წინ იდგა და მაყურებლისთვის, რომელსაც წერა-კითხვა არ შეეძლო ბეჭდურ ტექსტს ინტერპრეტირებდა. კადრს მიღმა ხმას ფილმში თითქოს ბენშის ფუნქცია აქვს, უხმო კინოს ტრადიცია ფილმში ძლიერია. რამდენად გიფიქრია ამ ტრადიციაზე მუშაობის პროცესში?
ხშირად მთხრობელი მეხმარება დავზოგო სცენები, რომლებიც ფუნქციური და ინფორმაციულია, სადაც კადრები გიყვებიან, ხსნიან რა რისთვისაა. წინა ფილმში საჭირო ინფორმაციის მაყურებლისთვის მიწოდება მოკლე ტიტრებითაც, უბრალო მინიშნებებით ვცადე, თუმცა იქაც იყო მთხრობელი და არა ერთი. ახალი ფილმის შემთხვევაში მთხრობლის გამოჩენა ჟანრსაც უკავშირდება, რადგან ზღაპარია, მინდოდა ფილმშიც ყოფილიყო ეს შეგრძნება, რომ ვიღაც რაღაცას გიყვება, შენ კი შეგიძლია მშვიდად იყო. ქუთაისში მოვხვდით კონცერტზე მუსიკალურ სკოლაში, რომელშიც ბავშვები იღებდნენ მონაწილეობას. ბევრნაირ მუსიკას უკრავდნენ, იყო ისეთიც, რომელიც ჰგავდა მუსიკას, რომლითაც ადრე უხმო ფილმებს აფორმებდნენ. კონცერტზე მივხვდი, მეც ასეთი კინოს გადაღება მინდოდა – „უხმო ფილმის“. „უხმო ფილმში“ არ იგულისხმება ის, რომ ჩვენ არაფერი გვესმის, პირიქით, ამ ფილმში ხმას და მუსიკას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, ეს უფრო სტილისტური გადაწყვეტილებაა და ნაკლებ დიალოგსა და კინოს საწყისებთან მეტ კავშირს გულისხმობს. ამ მომენტმა მოგვიანებით მთელი ფილმი განსაზღვრა.
რადგან ახსენე მუსიკა, ფილმის განწყობასა და ხასიათს, რომელიც ხშირად იცვლება, რიტმი ქმნის. ამ შემთხვევაში რიტმის შეგრძნება მაყურებელს მუსიკით უჩნდება.
ჩემთვის კინოში მუსიკის ერთ-ერთი მთავარი ფუნქცია დამალული რიტმების გამხელაა. არიან ავტორები, რომლებიც ამას მუსიკის გარეშეც ახერხებენ. ხშირად მუსიკის გამოყენება საინტერესო მაშინაა, როდესაც რიტმი იქმნება არა მონტაჟის, კამერის მოძრაობის ან მსახიობის მოძრაობის მეშვეობით, არამედ სტატიკურ კადრში მსახიობის გამოჩენითა და ყველაფერ იმის მეშვეობით, რაც ქალაქში, ამ შემთხვევაში ქუთაისში, თავისთავად ხდება. ქალაქის რიტმზე, რომელიც ერთი შეხედვით ქაოსია, დიდხნიანი დაკირვების შემდეგ ჩნდება გარკვეული ლოგიკურობის განცდა. როდის ჩიტი აფრინდა, როდის ქარმა დაუბერა, როდის მანქანამ ჩაიარა – ყველაფერი რაღაც დიდი რიტმის ერთობაა, რომელიც დაკვირვების გარეშე იმალება. ამ მხრივ, მუსიკა ამ რიტმის დანახვაში გეხმარება, რომელიც ნათლად არ ჩანს, და იმის აღქმაში, რომ შენ წინაშე ლოგიკური სამყაროა. რიტმს ფარავს დაუკვირვებლობა, ადამიანს ხშირად ცოტა დრო აქვს, დააკვირდეს იმას, რაც მის წინ ხდება. კინოში კი, სადაც მაყურებელი დარბაზში ზის, და წასვლა არც ისე მარტივია, ის კი უყურებს გრძელ სცენას შესაბამისი მუსიკის თანხლებით, შეიძლება მისთვის ხილული გახდეს ის, რაც აქამდე არ ჩანდა – ერთი, დიდი, ყველასათვის საერთო რიტმი. მელოდიას, მთავარ თემას, რომელიც ფილმში რამდენჯერმე სხვადასხვანაირად არანჟირებული მეორდება, ჩემი ძმა (გიორგი კობერიძე) ქუთაისში გადაღების დროს უსტვენდა ხოლმე, მოგზაურობის დროს დაწერა და ეს აკვიატებული რიტმი თითქოს თავისთავად იქცა ფილმის მთავარ მელოდიად – ამ მელოდიით იწყება და მთავრდება ფილმი. მონტაჟსა და მუსიკაზე პარალელურად ვმუშაობდით. ხშირად მუსიკა განსაზღვრავდა მონტაჟს, ხანდახან კი პირიქით – საოცარი მომენტია, როდესაც გარკვეული მუსიკალური წესების მიხედვით შექმნილ მელოდიას დაადებ კადრს და ხედავ, რომ კადრში, გამოსახულებაში იგივე წესები მოქმედებს რომ რასაც ხედავ, იმასაც აქვს თავისი მელოდია – ამას უბრალოდ დანახვა უნდა და ზუსტად ამაში გვეხმარება მუსიკა.
ფილმში იგრძნობა კინოსადმი ხულიგნური მიდგომა და ამგვარად, ის საფესტივალო კონიუნქტურას არ ერგება; დომინანტურ და ტრენდულ მეთოდებს კი არ იმეორებს, საკუთარ ენას ქმნის. ამაზე თავიდანვე ფიქრობდი თუ ასე თავისთავად მოხდა?
რომელიმე ფორმის წინააღმდეგ წასვლაზე არ მიფიქრია, უფრო პირიქით, იმაზე ფიქრით გადავიღეთ, რაც ძალიან მოგვწონდა. იყო ავანტიურისა და თამაშის მომენტები, რომლებიც თავიდანვე ჩაფიქრებული გვქონდა. თავიდანვე ვთქვით, რომ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ეს ყველაფერი თამაშია. შეიძლება ფილმი ძალიან სერიოზულ თემებს ეხებოდეს, ვიღაცისთვის რთულიც იყოს გადაღებაზე ყოფნა, იყოს კონფლიქტები, დასჭირდეს უდიდესი ადამიანური ენერგია, ასევე ეს ძალიან ძვირი თამაშია, მაგრამ მაინც საჭიროა ხალისი და ავანტიურა. ხანდახან ვიღებდი გადაწყვეტილებას, რომელსაც ერთი შეხედვით არალოგიკური იყო, პროცესი ამ გზით ჩემთვის უფრო სახალისო ხდებოდა. მსგავსი მიდგომისას რაღაცები მოულოდნელად ხდება. მონტაჟისას აღმოაჩენ, რომ ამ გადაწყვეტილებამ სირთულეების ნაცვლად, ახალი შესაძლებლობები გააჩინა და სცენარიდან გადახვევის ახალი გზები ჩნდება.
სიყვარულის ამ ამბავში, რომელიც ფილმის მთავარი ხაზია, თვითონ ქალაქის, ქუთაისის ისტორია ორგანულად ეწერება.
წინა ფილმისგან განსხვავებით, რომელშიც თბილისს დიდი ადგილი ეკავა, ამჯერად სხვაგვარად გადავწყვიტე მუშაობა, მინდოდა ამბავი მთელი ქალაქის ნაცვლად, ერთ ადგილზე განვითარებულიყო. გამახსენდა თეთრ ხიდთან არსებული კაფე და ვიფიქრე, რომ ამბავიც იქ მოხდებოდა. თუმცა სხვანაირად გამოვიდა ყველაფერი, ქუთაისში გატარებული ყოველი დღე აჩენდა ახალ იდეას და სურვილს, ასე ნელ-ნელა ფილმი ქალაქში გაიშალა. მოგვხიბლა ქუთაისის რიტმმა და კიდევ ბევრმა რამ ამ ქალაქში. ასეთ მომხიბვლელობას დიდი საფრთხეც დასდევს თან, მაგალითად, ის რომ ხიბლში ჩავარდნილი ავტორები გარემოს ეგზოტიკურად აღიქვამენ და გადმოსცემენ, ამიტომ ვცდილობდით ამ გარემოს სიფრთხილითა და პატივისცემით მოვპყრობოდით.
იტალო კალვინო უხილავ ქალაქებში წერდა: „ქალაქი არ ამხელს საკუთარ წარსულს, ის მასში ისეა ჩაწერილი, როგორც ხელის გულზე ხაზები“. რიონს, რომელიც ფილმში დრო და დრო ჩნდება უცნაური საფრთხის შეგრძნებაც დაჰყვება. მდინარე ქალაქსა და ფილმში ხელის გულზე ჩაწერილი ხაზებივითაა. ბერლინში რაც თქვი – „მდინარემ უნდა იდინოს“ თითქოს ამის გაგრძელებაა.
ფილმის გადაღებისას რიონის ხეობის მოძრაობაზე არაფერი ვიცოდი. როცა ქუთაისს ზემოდან უყურებ, მგონი, რიონი ხელის გულზე ხაზივითაა. მტკვარსაც დიდი მნიშვნელობა აქვს თბილისისთვის, მაგრამ აქ შეიძლება ისე იცხოვრო ერთი თვე არ მოგიწიოს მისი გადაკვეთა. ქუთაისში არის ხიდები, რომელთა გადაკვეთაც დღის მანძილზე ფეხით თუ მანქანით რამდენჯერმე გიხდება. ერთმანეთთან ახლოსაა, ჯაჭვის ხიდი, წითელი ხიდი, თეთრი ხიდი, რუსთაველის ხიდი და ხანდახან ხასიათის და არა საჭიროების მიხედვით ირჩევ თუ რომელი გადაკვეთო. ბავშვობიდან ქუთაისი ჩემთვის რიონისა და არაჩვეულებრივი გამოფენის იმ ცნობილ სცენასთან ასოცირდება თეთრ ქვებზე ღვინოს რომ სვამენ. მოგვიანებით უკვე ჩემით სხვა ქუთაისიც აღმოვაჩინე, მაგრამ ქუთაისი მაინც არაჩვეულებრივი გამოფენის ის სცენაა. ხალხმა, რომელმაც ეს ფილმი გადაიღო, რიონს ცენტრალური როლი, ალბათ, შემთხვევით არ მიანიჭა. ქუთაისში ხშირად გიწევს რიონის ხსენება, მდინარე ცხოვრების თანამონაწილეა, მიუხედავად იმისა, რომ როგორც არაჩვეულებრივ გამოფენაში რიონში დღეს იშვიათად რომ ვინმე ცურავდეს და არც თეთრ ქვებზე ქეიფობს ვინმე.
ფილმში ბუნება და ადამიანები რეალობისგან განსხვავებით ერთად და ერთი მთელის ნაწილი არიან, ისევე როგორც ბავშვები და ძაღლები. ეს ერთობა სისასტიკისგან დაღწევის მცდელობაა?
ეს ერთობა არის ოცნება და ასევე იმედი. ჩვენ ხომ ვიცით, რომ მზე როდესაც ანათებს ის ყველასათვის თანაბრად ანათებს და ისიც ვიცით, რომ ვინც ეს ყველაფერი შექმნა, მისი მზერაც ყველასათვის საერთო და თანაბარია, თუმცა ყოველდღიურობაში ამის შეგრძნება რთულია, ხანდახან შეუძლებელიც, აქაც დრო და დაკვირვებაა საჭირო.
მიუხედავად ყველაფრისა, რადგან ერთგვარი ზღაპარია, ფილმს ზღაპარს მისადაგებული ფორმა აქვს, დრო და სივრცე აქ ერთდროულად ძალიან განზოგადებული და კონკრეტულია.
ადგილი თავიდანვე დიდი თავისტკივილი იყო ჩემთვის, მიუხედავად იმისა, რომ იქ ერთი წელი, თითქმის წელიწადნახევარი გავატარე, მაინც მეშინოდა სტუმრის მზერის, რომელშიც ხშირად რაღაც ძალიან უსიამოვნოა. თბილისში ამ მხრივ უფრო თავისუფლად ვგრძნობ თავს. პროცესში ხშირად ვიხსენებდი, რომ დედაჩემის დიდ ბაბუას ქუთაისში სახლი ჰქონდა და ესე იგი ამ ქალაქთან მეც რაღაც კავშირი მაქვს. თან ვცდილობდი დისტანციის დაცვას, არ მინდოდა ქალაქთან უხეში ურთიერთობა მქონოდა. რაც უნდა მოხიბლული იყო თვითონ, ბევრი ადამიანისთვის ეს ქალაქი ყოველდღიურ სირთულეებთან ასოცირდება. თავიდანვე ვიცოდი ფილმში ადგილი და დრო ნაწილობრივ პირობითი იქნებოდა. დრო გარკვეულწილად განსაზღვრულია, როცა ვთქვათ ლეო მესის ვახსენებთ, მაგრამ იქვე ახალგაზრდა ადამიანები ერთმანეთს თქვენობით ელაპარაკებიან, რაც უკვე სხვა დროში ხდებოდა. იგივე დამოკიდებულება მქონდა ადგილთანაც, როცა ვცდილობდი სიფრთხილით ამერჩია ის, რაც მომწონდა. მაგალითისთვის, დაწერილი გვქონდა სცენა, სადაც ქუთაისის ბაზარი ჩანს, მაგრამ ადგილზე მისვლისას მივხვდი, რომ ეს იყო იმგვარი სიახლოვე ადამიანებთან, ადგილთან, ისეთი პირადი სივრცე, რომელში შეჭრაც არ მინდოდა.
ფილმი სიყვარულზეა ისე, რომ კოცნასაც ვერ ვხედავთ, პირადი სივრცე ოდნავაც არ ირღვევა. ამავდროულად, ხშირად იყენებ ზუმს, რომელიც დღეს რელსებზე მოძრავი კამერის პარალელურად თითქოს მივიწყებული ტექნიკაა. როგორც წესი, ზუმს გმირებთან თუ საგნებთან მიახლოების მიზნით იყენებენ, მაყურებელს მათ ასე აჩვენებენ ახლოდან.
ზუმი საინტერესო მეთოდია, თუმცა არც ისე დაკარგული, ჰონ სან სუ, რომლის კინო მეც ძალიან მიყვარს, ხშირად იყენებს მას. საინტერესოა, როცა ავტორი მონტაჟის გარდა კამერის ლინზის მოძრაობითაც გვაჩვენებს, რას თვლის საჭიროდ გვაჩვენოს, რას – არა. როცა მთავარ გმირებს 100 მეტრი აშორებდათ ერთმანეთისაგან, ჩვენ კი გვჭირდებოდა კადრების შეერთება, მონტაჟის ნაცვლად ზუმით გადავწყვიტეთ ისინი ერთმანეთისთვის შეგვეხვედრებინა. სწრაფი ზუმი ფილმში თამაშისა და გამოცოცხლების, რიტმის არევის საშუალებაა, როცა ძალიან ნელი სცენის შემდეგ გინდა უეცრად შეცვალო მაყურებლის განწყობა. რამდენჯერმე ფილმში მანქანის ჩავლაც ჩანს, მონტაჟისას მიზანმიმართულად ავამაღლეთ მანქანის ხმა, რადგან ძალიან რბილ სამყაროში ხისტი რღვევები გვინდოდა.
ფილმში ყველაფერი შემთხვევითობის ძალით იწყება, გმირების შემთხვევითი შეჯახებით, ავი თვალის სახით ჩნდება ბედისწერაც. მოგვიანებით გამოსახულება მათ თითქოს ისევ შემთხვევითობით უბრუნებს სახეს, რომელიც ბედისწერამ წაართვა…
ყოველთვის მაშინებს პატარა ამბების გახსენება, როცა ვფიქრობ რამდენად განსაზღვრეს მათ ცხოვრება. დაახლოებით მეშვიდე კლასში ვიყავი, როცა მთელი ოჯახი ერთი სახლიდან მეორეში გადავედით საცხოვრებლად, ამ გადასვლამ, ახალმა ნაცნობებმა ჩემი ცხოვრება მნიშვნელოვნად განაპირობა. ეს კითხვა, ვიქნებოდი თუ არა დღეს აქ, მაშინ ისე რომ არ მომხდარიყო, ან სად ვიქნებოდი, ვინ ვიქნებოდი, რამდენად ჩემს ხელში იქნებოდა ჩემი ყოფა, გადავიღებდი კინოს თუ სამინისტროში ვიმუშავებდი, მაგალითად, სულ მაქვს. საერთოდ, რამდენად დამოკიდებულია გზა, რომელსაც გადიხარ შენზე, შემთხვევასა და ბედისწერაზე, მათ გადანაწილებაზე, ერთ-ერთი მთავარი კითხვაა. მე სამივესი მჯერა, მჯერა რომ რაღაცები არის, რაც შენთვის განსაზღვრულია, რაღაცები მინდობილია შემთხვევაზე, რაღაცებს კი შენი პირადი გადაწყვეტილებები განსაზღვრავს. სამივე არსებულია, სამივესი მჯერა.
მოჯადოება იქნებ იმეორებს სიყვარულის ხასიათს, შეხვედრას. შეყვარებასა და დაშორებას შორის შეყვარებულებს უჭირთ ერთმანეთის რეალური სახის დანახვა.
ფილმის დასაწყისში ზუმის გამოყენებისას ეს იყო ერთ-ერთი მიზეზი რატომაც ვაჩვენეთ სახის ნაცვლად გმირების ფეხებით შეხება. იმის ჩვენება როგორ გამოიყურება ადამიანი იმ მომენტში, როცა უყვარდება შეუძლებელია, არავინ იცის დაზუსტებით როგორ გამოიყურება ადამიანი ამ დროს. შეიძლება ასეთი რამ წარსულში რომელიმე დიდ მხატვარს შეეძლო. ამ ტიპის ამბიციას ასე გავექეცი, ჯერ ფეხების ჩვენებით, მეორე შემთხვევაში, ძალიან შორი ხედით, სადაც სახე არ ჩანს.
მართალია, სახე ახლო ხედით არ ჩანს, თუმცა სახე უკავშირდება ცას, რომელიც ფილმის სათაურშია. ცას სახე უყურებს, თვალები.
იმის მიღმა, რასაც ვთქვათ სკოლაში ცის შესახებ გვასწავლიან, ვგულისხმობ მეცნიერულ ახსნას იმისა თუ რატომ არის ცა ლურჯი, რა არის ღრუბელი, ვარსკვლავები და ასე შემდეგ, ცას, რა თქმა უნდა, ემოციური განზომილებაც აქვს. სხვადასხვა მომენტში მიმართავს ადამიანი მზერას ცისკენ, ყველაზე ლამაზ და ყველაზე უიმედო წამებშიც ამას ბევრი აკეთებს და ამ დროს ყველა სხვადასხვა რამეს ხედავს.
ფილმი ხელოვნების რამდენიმე მედიუმს აერთიანებს; თავისთავად არის კინო, მუსიკა, არის ზღაპარი ე. ი. ლიტერატურა. სცენა, სადაც 1990 წლის მსოფლიო ჩემპიონატის ჰიმნს ვუსმენთ და ვხედავთ, ბავშვები თამაშობენ, ცალკე ფილმს ჰგავს, სადაც მუსიკა ისე ჟღერს, როგორც ოპერა. ეს იდეა ფილმის კეთების პროცესში გაჩნდა?
(ახველებს და წყლის დასალევად გადის)
ბევრ ლაპარაკს არ ხარ მიჩვეული, ჩვენ იმდენს გალაპარაკებთ რომ… ხომ არ წავიდეთ?
(იცინის)
რაღაც მხრივ, ეს ყველაფერი ეწინააღმდეგება იმას, რაზეც ვისაუბრეთ – უბრალო ფორმის სურვილს. მეორე მხრივ, ვცდილობ, რომ არ შევეწინააღმდეგო ლტოლვას, რომელიც მაქვს. ეს ფილმი და წინაც ძალიან პირადულია, ძალიან ახლოსაა ჩემთან. ყველაფერი, რასაც ვგრძნობდი ფილმებში ჩავდე. როცა ასე მუშაობ, ფილმში შენივე სხვადასხვა მხარეც გამოჩნდება. თანამედროვე ადამიანს ასე უწევს ცხოვრება, ბევრ რამეს ეხება, დღევანდელი ხელოვნება სხვადასხვა მედიუმთან კვეთის გარეშე წარმოუდგენელია, რაც ჩემთვის, როგორც მაყურებლისთვის, ნაკლებ მომხიბვლელი, მაგრამ როგორც ავტორისთვის ჯერჯერობით გარდაუვალი.
ფილმში დიდი ადგილი ბავშვებსა და ფეხბურთს უჭირავს. სანამ ზრდასრულებს თავისი საფიქრალი აქვთ, ფეხბურთი თითქოს სოციალიზაციის საშუალებაა. სოციალიზაციის აქტია თუ უფრო პირადი ვნების ეკრანზე გადატანა?
ჩემთვის, როგორც მაყურებლისთვის, 1990 წლის ჩემპიონატი, როდესაც ფინალის შემდეგ მარადონა ტირის, ეკრანიდან აღქმული დიდი დრამის ერთ-ერთი პირველი გამოცდილებაა. მაშინ ფეხბურთი ნანახიც არ მქონდა, მხოლოდ ის მომენტი ვნახე, სადაც ზრდასრული კაცი ტიროდა და ყველა მას უყურებდა, უცნაური იყო სანახავად. მოგვიანებით დედამ ყველაფერი ამიხსნა, ვინ იყო, რატომ ტიროდა, მაშინ 5-6 წლის ვიყავი, ამ დიდი ვნების შეგრძნება კი სამუდამოდ დამრჩა, რომ შესაძლოა, ზრდასრული კაცი შეიძლება თამაშის გამო ტიროდეს. მეტიც, ვნებასა და ცრემლებში, ემოციებში, არც დამარცხებაში არაფერი იყოს ცუდი, პირიქით. ამ მარცხმა ჩემზე გამარჯვებაზე მეტად იმოქმედებდა. დამარცხებული გმირის ყურება არანაკლებ საინტერესოა. ამ ყველაფრის როგორც ამბის ყურება საინტერესოა, თითქოს სერიალი ან დაუმთავრებელი დრამაა, სადაც გმირები იმარჯვებენ და მარცხდებიან. ახლა არგენტინამ კოპა ამერიკა მოიგო, მესიმ როგორც იქნა გამარჯვების თასი ასწია. საინტერესო იყო, რომ გამარჯვებით გამოწვეული სიხარული თავისი ძალით ბევრად სუსტი იყო ვიდრე ის სინანული, რომელიც რამდენიმე წლის წინანდელმა მარცხმა ჩემში გააჩინა.
ფილმის ფინალი ნახევრად წინასწარმეტყველურია, მესი მსოფლიო ჩემპიონატს ვერა, თუმცა “კოპა ამერიკას” იგებს, ეს კი რეალობის რეკონსტრუქციაა, გამოცდილების შეცვლა, სადაც არგენტინა დამარცხდა. მესი თითქოს ოლიმპოს მთაზე ადის, ბავშვებიც მასთან ერთად არიან.
მსოფლიო ჩემპიონატი ჯერ კიდევ არ იყო, როცა სცენარი დავწერე, იქ არგენტინა იგებდა. ვფიქრობდით იმაზე, რა უნდა გვექნა, თუკი არგენტინა წააგებდა. თავიდანვე გადავწყვიტეთ, იქ თუ წააგებდა, აქ მოეგო, მით უფრო, რომ კინოს შეუძლია რეალობის თავის ვერსიის დატოვება. ფინალი ჩემთვის უფრო იმ მომავალს უკავშირდება, რომელსაც შეიძლება ჩვენ ვერ ვხედავთ, მაგრამ რომლის იმედიც მე მაქვს, საითაც ბავშვები იყურებიან. ჩემთვის მომავალი, რომელმაც შეიძლება შეცვალოს ჭარბი უიმედობა, იმ ადამიანებშია, რომლებიც სხვანაირად იცხოვრებენ, ეს ადამიანები სულ სხვანაირი ადამიანები იქნებიან. არ ვამბობ, რომ წინა თაობა ან ჩვენ ცუდი ვართ, ან რამეში პირდაპირ დამნაშავე, უბრალოდ ადამიანის გზა ასეთია, ის თავის დროში ცხოვრობს და თავისას აკეთებს. გადაღების პროცესში ჩნდება რაღაც, რაზეც არ გიფიქრია. ბავშვები, რომლებიც კიბეზე ადიან პირდაპირ უყურებენ სახელოვანი მეფის ძეგლს, ძეგლი მათ – უყურებს, ისინი თან წარსულისკენ, თანაც მომავლისკენ იყურებიან, ეს განსაზღვრული არ მქონია. წარსული და მომავალი თანაბრად მნიშვნელოვანია, თანაბრად უნდა გვიყვარდეს – ამიტომ დავტოვე ეს სცენაც.
ფილმში ამბობ, „რა ვუპასუხო ჩემს შვილებს, როცა მკითხავენ სისასტიკეში ცხოვრობდი და რას აკეთებდი, ფილმებს იღებდიო?“. თუმცა ფილმის დასასრულს ოპტიმიზმი, რომელიც ჩანს გარკვეულწილად განპირობებული ისევ კინოთია. იმედის, ოპტიმიზმის საფუძველს კინო გაძლევს?
ერთი მხრივ, კინოს ძალის მჯერა, თან არც მჯერა. არ მჯერა იმის, რომ კინოს პრობლემების პირდაპირი გზით მოგვარება შეუძლია. ამ პათოსით გადაღებული ფილმები საეჭვოა. მეორე მხრივ, საკუთარი გამოცდილებით ვიცი, რამდენად მნიშვნელოვანი შეიძლება იყოს თუნდაც ერთი ფილმი. კენ ლოუჩის „კესის“ ნახვის შემდეგ სხვა ადამიანი ვარ. ეს ფილმი ბევრ რთულ მომენტში მახსენდება, ზოგჯერ სხვანაირადაც მოვიქცეოდი, ნანახი რომ არ მქონოდა. „კესიმ“ აბსოლუტურად შემცვალა, ჩემში კარი გახსნა, სილამაზე და თვალუწვდენელი სევდა მაჩვენა, რომელიც ამ ფილმს აქვს. თუკი ჩემზე მოქმედებს, სხვაზეც შეუძლია მოქმედება. ყველაზე ხშირად დღეს ორ რამეზე, დანახვასა და ერთმანეთისთვის დათმობაზე ვფიქრობ. ჯერ უნდა დაინახო ადამიანი, მერე მისთვის დათმო.
