ესაუბრა და შესავალი დაურთო ალექსანდრე გაბელიამ
მიგელ გომეში პორტუგალიელი კინორეჟისორია, რომელმაც ლისაბონის თეატრისა და კინოს სკოლა დაამთავრა. თავდაპირველად, მუშაობდა კინოკრიტიკოსად და წერდა კინოს შესახებ თეორიულ ნაშრომებს. ავტორია ფილმების –სახე, რომელსაც იმსახურებ (2004), ჩვენი საყვარელი აგვისტოს თვე (2008), ტაბუ (2012), არაბული ღამეების ტრილოგია (2005) და აგვისტოს დღიურები (2021). ტაბუ 2012 წლის ბერლინის საერთაშორისო კინოფესტივალზე ალფრედ ბაუერის და FIPRESCI-ის ჟიურის რჩეული ფილმი გახდა.
გომეში თანამედროვე ევროპულ კინოში საავტორო ხედვებისა და ექსპერიმენტების ერთგული რჩება, რომელთა გავლით კონკრეტული დროის პოლიტიკურ, სოციალურ და კულტურულ მდგომარეობას იკვლევს, ხოლო პორტუგალიური საზოგადოების ფსიქიკურ სხეულს კოლონიალიზმის მემკვიდრეობასთან და თანამედროვე პოლიტიკურ წესრიგთან აკავშირებს.
ინტერვიუ ჩაწერილია ვენის საერთაშორისო კინოფესტივალზე, 2021 წელს.
ალექსანდრე გაბელია: თავდაპირველად კინოზე, როგორც ფორმალურ სისტემაზე საუბრით დავიწყოთ. შეუძლია კინოს სრულყოფილად გამოხატოს მეხსიერების საკითხი, თუ არ არის ამ ყველაფრისთვის ხელსაყრელი ინსტრუმენტი?
მიგელ გომეში: ბევრი მიზეზის გამო (ენის ბორძიკს იწყებს). რთული შეკითხვაა, რადგან ჩვენ დაუსრულებლად შეგვიძლია ამ საკითხზე საუბარი, მეხსიერებისა და კინოს ურთიერთმიმართებაზე. აპიჩატპონგ ვირასეტაკულის მოეწონებოდა ეს განმარტება კინოს შესახებ. მის ბოლო ფილმს ხომ მეხსიერება ჰქვია. კინო ნამდვილად გვაძლევს ამის საშუალებას, რადგან საგნებს იტაცებს და ამას უკვე ას წელზე მეტია აკეთებს. ასე რომ, შეიძლება გქონდეს არქეოლოგიური წვდომა წარსულის “იმიჯებთან”, რადგან კინო რეალობას ასახავს, მაგრამ მას ასევე აქვს კავშირი ფიქციასთან, წარმოსახვით სამყაროსთან. ამასთან, კინო აღბეჭდავს საგნებს, რომლებიც არ არსებობს, მაგრამ ეკუთვნის კოლექტიურ წარმოსახვას, გარკვეული დროის ადამიანებს. ამრიგად, იგი ჰგავს თაღს, რომელსაც ხსნი და ეპატრონები. ის რეალობაშიც გვიძღვება და გვიჩვენებს უკვე არარსებულ საგნებს, ადამიანებს, რომლებიც მკვდრები არიან, გაუჩინარებულ ადგილებს. მოიცავს იმ საგნებისადმი მეხსიერებას, რომლებიც არასდროს არსებულა, მაგრამ იბადება ადამიანთა გონებაში. კინო – წარმოსახვაა.
ალექსანდრე გაბელია: მართალია ფილმებს წარმოსახვაზე აგებთ, თუმცა თქვენთვის მნიშვნელოვანი ხდება როგორც პორტუგალიური კოლონიური გამოცდილების ისტორიული ტრადიციის, ასევე დღევანდელ კაპიტალისტურ საზოგადოებაში არსებული პირობების ჩვენება. პოლიტიკურ პასუხისმგებლობას გრძნობთ, თუ როგორ აფასებთ ამ პროცესს?
მიგელ გომეში: არ ვგრძნობ პასუხისმგებლობას, ამ სიტყვის კათოლიკური გაგებით. მაგალითად, პორტუგალიის რევოლუციის შემდეგ, 1974 წელს, რომელმაც ჩაახშო სალაზარის[1] დიქტატურა, ფაშისტური რეჟიმი, ბევრი ადამიანი იღებდა კინოს. თითქმის ყველა მათგანი ფილმს რევოლუციის შესახებ ქმნიდა. და გამოჩნდა ბიჭი, სახელად მანუელ დე ოლივეირა, მნიშვნელოვანი რეჟისორი. ის იღებდა ფილმს ქალზე, რომელიც ფიქრობდა, რომ წმინდანი ცოლი იყო და ორსულად იყო იესოზე. ვსაუბრობ, ფილმზე ბენილდე (Benilde or the Virgin Mother), რომელსაც არაფერი აქვს საერთო რევოლუციასთან. გამოჩნდნენ ოლივეირას კრიტიკოსებიც, რომლებიც ამბობდნენ, რომ ზრდასრულ ხალხს ეს ნაგავი არ აინტერესებდა. უფრო კარგად გამომდის სამუშაო, როცა არ ვგრძნობ ვალდებულებას, გარკვეულ მომენტში, მქონდეს პოლიტიკური პასუხისმგებლობა. მაგრამ მაინც ვფიქრობ, რომ პოლიტიკურიც ვარ; ფილმებს პოლიტიკურად ვიღებ, რადგან ეს ჩემშია.
შესაბამისად, მთავარი შეკითხვაა თუ როგორ გამოიხატება პოლიტიკურობა ფილმებში. მაგალითად, დღეს არსებობს ზეწოლა ისეთი საკითხების განხილვაზე, როგორიცაა კოლონიალიზმი, რაც ფილმში, ტაბუ ჩემი კვლევის საგანია. და არსებობს გარკვეული კრიტიკა ფილმზე, რომელშიც ნათქვამია, რომ სურათი არ ეხება აფრიკელებს, რადგან მასში აფრიკელები არ მონაწილეობენ; და რომ, ესაა ისტორია თეთრკანიანების შესახებ. თითქოს ამ საკითხს გაურბის და არ უპირისპირდება. მაგრამ ფილმი, რა თქმა უნდა, ეხება ზუსტად იმ ფაქტს, რომ აფრიკელები უხილავნი იყვნენ ფილმის თეთრკანიანი პერსონაჟებისთვის. თვალებს კი არ ვიბრმავებთ, არამედ თავად გმირების პერსპექტივაა ასეთი. მათ ერთმანეთი უყვართ და შეუძლიათ მხოლოდ საკუთარი თავისა და სიყვარულის ისტორიის დანახვა. გარშემო სხვას ვერაფერს ხედავენ. საქმე სწორედ ამაშია. და კოლონიალიზმის ხედვა ამ მომენტში თეთრი ხალხისადმი სწორედ ესაა, ვერ იაზრებდე, რომ ყველაფერი ძირს ეცემა და სხვების სამყარო ინგრევა. თუნდაც ფილმის მეორე ნაწილის პირველი კადრი, როდესაც აფრიკაში ვხვდებით მთავარ გმირს. ქალს ფერადკანიანი ბიჭუნას და მისი ვირის დახატვა ვთხოვეთ. მან მხოლოდ ცხოველის ნესტო დახატა. ნახატზე ფერადკანიანი ბიჭუნა არ მოხვდა. ასე რომ, ფილმის დასაწყისიდან, აფრიკელები ფილმში უხილავები არიან სხვებისთვის. ამ შემთხვევაში, საკითხის ასე გამოხატვა ვცადე. ვფიქრობდი, რომ ეს სრულყოფილი გზა იქნებოდა ფილმის მაყურებლამდე მისატანად.
ალექსანდრე გაბელია: არაბულ ღამეებში, ასე ვთქვათ, უახლოეს ისტორიას აჯამებთ. გიფიქრიათ იმაზე, რომ ფილმი აირეკლავს და აჯამებს კონკრეტულ დროსა და მომენტს, რომელიც ბევრი ადამიანის უახლოეს ისტორიასა და ყოფას მოიცავს?
მიგელ გომეში: ნამდვილად. ფილმი ეხმიანება ადამიანის ცხოვრების კონკრეტულ მომენტს. და იმას, თუ როგორი იყო შენი დამოკიდებულება ამ მომენტისადმი. მაგრამ ეხმიანება იმ სამყაროსაც, რომელიც ჩვენს გარშემოა, მთელი მისი კონტექსტებითა და საზოგადოებით. რა თქმა უნდა, არაბული ღამეები პორტუგალიის ფინანსურ კრიზისსა და იმ ინტერვენციას ეხება, რომელსაც “ტროიკა” უწოდეს და წარმოადგენს ევროკავშირს. ამის შესახებ, ბანკმა სავალუტო საერთაშორისო ფონდს ამცნო. ჩვენ ამ ინტერვენციის ქვეშ მოვექეცით, რაც საკმარისი აღმოჩნდა იმისათვის, რომ ხალხის მდგომარეობა უფრო გაუარესებულიყო, მათი ხელფასები შემცირებულიყო. ადამიანები სამსახურებიდან დაითხოვეს, დაკარგეს ან შეუმცირდათ პენსია, სოციალური დახმარებაც ნაკლები მიიღეს. ასე რომ, ფილმი ამ მომენტს აღბეჭდავს. მთავარი იდეა იყო, რომ ერთგვარი ცხოვრებისეული ფიქცია შემექმნა. ცხოვრებისეული ფიქცია ნიშნავს, რომ რაღაცები არა მხოლოდ ხდება და ვფლობთ ყოველგვარი კონტექსტების გარეშე, არამედ მისგან ფიქციას ვქმნით.
მე და მაურინის ახალი ერთობლივი ფილმი პანდემიას ეხება. ეს არის ფილმი, რომელიც არ იარსებებდა პანდემიის გარეშე. ასე რომ, არ ვარ გულგრილი იმის მიმართ, რაც ახლა ხდება. შეგიძლია იფიქრო იმის შესახებ, თუ რა ხდება შენს ირგვლივ და ეცადო ამ ყველაფრის ფილმში ასახვას. როცა წლების შემდეგ ნახავ, ისიც კონკრეტული დროის პორტრეტი გახდება.
ალექსანდრე გაბელია: კონკრეტული დროის საკითხს აუცილებლად დავუბრუნდეთ, მანამდე კი, იუმორის საკითხს შევეხოთ. არაბული ღამეებიდან შეგვიძლია გავიხსენოთ ფინანსური ელიტის შეკრება მაგიდის გარშემო, რამაც მაყურებელს ლუის ბუნიუელიც შეიძლება გაახსენოს. თქვენს ფილმებში სატირა და იუმორი ტრაგედიას სისასტიკით ავსებს. მეორე მხრივ, თქვენ ყოველთვის გვიჩვენებ არა მხოლოდ კოლონიური წარსულის მოგონებებს, არამედ ასახავთ დღევანდელ დღის წესრიგს. ქალაქებში არსებულ შიდა კოლონიალიზმს, რომელშიც შიდა კოლონიზატორები ადამიანებს ყოველდღიურად ანადგურებენ კაპიტალიზმისა თუ ნეოლიბერალიზმის სახელით. ამ კუთხით, ინტერნეტ-სივრცეც კი დაპყრობილია.
მიგელ გომეში: თითქმის არ ვიყენებ სოციალურ ქსელებს, ასე რომ, ცოტა დისტანცირებული ვარ. მაგრამ, დიახ, მეც ასე ვფიქრობ. ბევრი რამ იცვლება ინტერნეტის ახალი სამყაროს გამო, თუ როგორ უკავშირდებიან ადამიანები ერთმანეთს და როგორ ვრცელდება ყველაფერი. პოლიტიკურადაც აქვს გავლენა, ვგულისხმობ ზოგიერთ არჩევნებს, როგორიც იყო მაგალითად ტრამპის და ალბათ ბოლსონაროსიც ბრაზილიაში. სამყარო ამის გამო სახეცვლილია.
რაც შეეხება იუმორის გრძნობას, ის ჩემი ფილმების ნაწილია იმდენად, რამდენადაც ისინი პერსონალური ფილმებია. ამრიგად, მაქვს შესაძლებლობა ვაკეთო ის, რის გაკეთებაც ნამდვილად მსურს და არ ვიყო თავსმოხვეული ინდუსტრიული მანქანის მიერ. შემიძლია, ჩემი ფილმები იმით შევავსო რაც მიყვარს. ეს იუმორსაც ეხება. ვფიქრობ, რომ ეს უბრალოდ ჩემშია, ბუნებრივად მოდის. ქართველებს გყავთ შესანიშნავი კინორეჟისორი, ოთარ იოსელიანი, რომელიც პოლიტიკურად ძალიან მწვავე იყო და ამასთანავე, შესანიშნავი იუმორის გრძნობა ჰქონდა.
ალექსანდრე გაბელია: თქვენი და მაურინ ფაზენდეიროს ფილმის, აგვისტოს დღიურები ჩვენება ვენის კინოფესტივალზე შედგა. ფილმის ფონი პანდემიური იზოლაციაა, თუმცა, ჩემთვის ის გვიჩვენებს კომუნალური ურთიერთობების მნიშვნელობას სამყაროში, რომელშიც ადამიანები გაუცხოებულნი არიან ერთმანეთისგან და კაპიტალისტური სისტემა კლავს თანაგრძნობისა და სიყვარულის შესაძლებლობას. არსებობს კი გზა, რომლის მეშვეობითაც სიყვარული თავს დააღწევდა არსებულ დღის წესრიგს, რის მეშვეობითაც ადამიანები ხელახლა აღმოაჩენენ ერთმანეთს?
მიგელ გომეში: ჰო, მაგრამ არ ვიცი როგორ გიპასუხოთ ამ შეკითხვაზე. როგორ გავექცეთ ამ ყველაფერს?!
ალექსანდრე გაბელია: თუმცა ემპათია, სიყვარული და სოლიდარობა თქვენი კინოს განუყოფელი ნაწილია.
მიგელ გომეში: მაგრამ ჩვენ მოქმედება მცირე მასშტაბით შეგვიძლია. ეს არის ის, რაც მსურს სხვა ადამიანებს გავუზიარო, თუმცა ეს ყველაფერი ბევრ ადამიანამდე ვერ მიაღწევს, რადგან საავტორო კინოს წრე ძალიან ვიწროა. ბევრი ადამიანი საქართველოში თუ ვერ ნახავს ჩემს ფილმებს, მაგრამ ნახავს ნაწილი, ეს უკვე მისაღებია. ასე რომ, აგვისტოს დღიურები ნამდვილად უკავშირდებოდა სახლებში ჩაკეტვის დროს გამოწვეულ იზოლირებულობის შეგრძნებას. ადამიანების დანაკარგს, რის გამოც გადავწყვიტეთ ამ ფილმის გადაღება. ამხანაგობაზე, ხალხზე, რომელიც ისევ ერთადაა. ამ დროს, ჩაკეტვის გამო დამკვირვებელი ხდები. ადამიანები იძულებულნი არიან სახლში იყვნენ. ხალხის ერთად ყოფნა კი, ნიშნავს იმას, რომ ადამიანებს ჰქონდათ კოლექტიური დრო: ამ კომუნის დრო, ამ შემთხვევაში, ფილმის გადაღების დროს ემთხვევა. ხანდახან ეს თანხვედრაშია პირად, ინდივიდუალურ დროსთან. სწორედ ამიტომ, ვასრულებთ ფილმს დისკუსიით, პოლიტიკური დისკუსიით საუზმის შესახებ. ვიღაცას, გადასაღები ჯგუფიდან, ბრალად ედებოდა მაცივრიდან სხვა ადამიანებისთვის საჭმლის მოპარვა. ასე რომ, ვფიქრობ, ეს სცენა საუზმეზე უნდა გადაგვეღო, ჯგუფთან ერთად, რადგან ეს კოლექტიური საუზმეა, ერთგვარი სოციალისტური საუზმე. ვიღაც იტყვის, რომ საუზმისთვის პირადი მენიუ უნდა გქონდეს და ის ჭამო, რაც მხოლოდ შენ გსურს და არა სხვებს. ეს სულელური დისკუსიაა, მაგრამ ამავდროულად, ესაა პოლიტიკური დისკუსია. ასეც მოხდა, ეს არ ყოფილა ჩემი და მაურინის ახირება, დისკუსია თავისთავად დაიბადა, რადგან ერთად ვცხოვრობდით. ფილმი ასევე ეხება ერთად ყოფნის გამოცდილებას ამ სახლიდან გასვლის გარეშე. ჩვენ ვიყავით სახლში, რადგან ამგვარი წესები დაგვიწესა პანდემიამ. ფილმი დაიწყო ერთად ყოფნის გამოცდილების გაზიარებით. ეს იყო ფიქრი, რომელიც ამოიზარდა ცხოვრების ერთმანეთისთვის გაზიარების ინტიმური გამოცდილებიდან.
ალექსანდრე გაბელია: რომელი რეჟისორებით ხართ დღემდე შთაგონებული?
მიგელ გომეში: ძალიან ბევრი რეჟისორით. სინეფილი ვარ. ლისაბონში სინემათეკაში კვლავაც ხშირად დავდივარ და ფილმებს ვუყურებ. არ ვიცი, შეიძლება ბევრი რეჟისორი გავიხსენო, რომლებიც ძალიან მაინტერესებს. ყველაზე შთამბეჭდავი ფილმი, რომელიც წელს ვნახე, აპიჩატპონგის მემორიაა. მაგრამ ამის გარდა ბევრი დიდი თანამედროვე და ძველი რეჟისორი მახსენდება. მაგალითად ბორის ბარნეტი.
ალექსანდრე გაბელია: რეჟისორების ნაწილი ყოველთვის გაურბის პოლიტიკაზე საუბარს და ამბობს რომ კინო მხოლოდ ხელოვნებაა. თქვენ სხვა გზით მუშაობთ. თქვენს ფილმებში მარგინალიზებული ადამიანების გამოჩენა არა ესთეტიკური არჩევანი, არამედ პოლიტიკური აქტია?!
მიგელ გომეში: არა, არ მჯერა, რომ კინო მხოლოდ ხელოვნებაა, რადგან მას რეალობასთან, სამყაროსთან აქვს შეხება. მაგრამ ასევე არ მჯერა, რომ დღეს ბევრი იმგვარი ფილმი იქმნება, რომელიც რეალობას სხვა პერსპექტივიდან დაგვანახებს. გვაქვს ძალიან ბურჟუაზიული ფილმები, ან ფილმები უმუშევრობასა და რასიზმზე, რომლებშიც ეს თემები ძალიან ზედაპირულად განიხილება, თუმცა მაინც მიდის მაყურებლამდე. თანამედროვე კინოში ეს არაჯანსაღი პრაქტიკები ხშირია.
ალექსანდრე გაბელია: სამყაროში თუ არა, კინოს შეუძლია ადამიანის გონებაში მოახდინოს გადატრიალება.
მიგელ გომეში: ეს ხედვა ძალიან ოპტიმისტურია, არა?
ალექსანდრე გაბელია: კი, რადგან ჩემი ცხოვრება შეცვალა კინომ.
მიგელ გომეში: თქვენი ცხოვრება შეცვალა, რადგან სინეფილი ხართ. მაგრამ უფრო მასშტაბურად რომ შევხედოთ…
ალექსანდრე გაბელია: შეგვიძლია ეიზენშტეინი გავიხსენოთ. მას სჯეროდა რომ კინოს შეეძლო ადამიანის ფიქრების შეცვლა.
მიგელ გომეში: ეს ასი წლის წინ იყო. დღეს ცოცხალი რომ იყოს, ციფრულ სამყაროზე ისაუბრებდა, რომელიც შეიძლება გარდავქმნათ კოლექტიურად. კინოს ეს ძალა არ აქვს, უმცირესობათა ხელოვნებაა. ყოველ წელს უფრო ვიწროვდება მისი არეალი. ხოლო, თუ ამბობთ, რომ კინომ თქვენი ცხოვრება შეცვალა, მეც შემიძლია იმავეს თქმა.
რა თქმა უნდა. სწორედ იმისთვის ვმუშაობ რომ ასეთი კინო შევქმნა, რომელიც არ მიგითითებს თუ რა იფიქრო და რა მოსაზრება გქონდეს. მაგრამ მოგაწვდის უფრო მეტ ინსტრუმენტს, რათა საკუთარი აზრები გაგიჩნდნენ. ეს ორი სრულიად განსხვავებული რამეა. შეიძლება დღეს ძალიან ბევრი ფილმია, რომელშიც საუბარია იმაზე თუ რა არის ცუდი და რა კარგი. ვნახავთ ფილმს და ვიტყვით რომ ეს ცუდია. მაგრამ არსებობს ფილმები, რომლებიც არ გვეუბნებიან თუ რა არის კარგი და რა ცუდი, მაგრამ გიხსნიან გზას ამ ყველაფერზე კომპლექსური ფიქრისთვის, რათა თავად გადაწყვიტო თუ რა არის კარგი და რა ცუდი. ეს ნამდვილად არაა ფიქრი კარგსა და ცუდზე, არამედ ფიქრი სხვა ადამიანებსა და სამყაროზე.
ალექსანდრე გაბელია: რას ფიქრობთ თანამედროვე „ნელი კინოს” შესახებ? მიუხედავად იმისა რომ უამრავი დიდი რეჟისორი შეგვიძლია გავიხსენოთ, რომლის ფილმებიც შთაგვაგონებენ: ეს იქნება პედრო კოშტა, ლისანდრო ალონსო თუ ლუკრეცია მარტელი, ვფიქრობ, დღეს ეს კინო გარდამავალ სტადიაშია, ბოლომდე არ შესწევს ძალა მიაღწიოს ფართო აუდიტორიამდე და იქმნება სინეფილებისთვის. რას ფიქრობთ ამ საკითხსა და კინოს მომავალზე?
მიგელ გომეში: ახსენე რეჟისორები, რომლებიც მეც მიყვარს.
ალექსანდრე გაბელია: პედრო კოშტა? ჩვენი დროის პაზოლინი.
მიგელ გომეში: კი. ლუკრეციას და ლისანდროს ფილმებიც მიყვარს. მაგრამ არ ვიცი რამდენად შეგვიძლია ვუწოდოთ მათ “ნელი კინო”…
ალექსანდრე გაბელია: ტრანსცენდენტური კინო?
მიგელ გომეში: არ ვიცი, რამდენად სწორია ვუწოდოთ ამ ყველაფერს “ნელი კინო”, რადგან კადრები გრძელია. ჩემს ფილმებშიც კადრები ხანდახან გრძელია. მაგრამ ვფიქრობ, რომ სიჩქარე კინოში არ გამოიხატება იმით თუ რამდენი დრო გჭირდება ერთი კადრის მეორე კადრით შესაცვლელად, ან კამერის მოძრაობით. ხანდახან, კამერა ბევრს მოძრაობას, მაგრამ მოძრაობს ფუჭად და მხოლოდ იმისთვის რომ დატოვოს შთაბეჭდილება, რომ თითქოს რაღაც ხდება. სინამდვილეში კი, არაფერი ხდება, მხოლოდ კამერა მოძრაობას. ეს მექანიკური მოძრაობაა. და ვფიქრობ, რომ სიჩქარე კინოში არ გამოიხატება კადრების ხანგრძლივობით. კინო არის ეკრანზე პროეცირებული “იმიჯები”, მაგრამ ყველაფერი შენს გონებაში ხდება. ესაა ის გზა, რა შთაბეჭდილება გრჩება ფილმის ნახვისას, როგორ იწყებ ფიქრს, მაშინ, როცა ფილმის ნახვას ასრულებ. არაფერი მოძრაობს, იცვლება მხოლოდ მაყურებლის ფიქრები. ის ქმნის კინოში ტემპს. ოლივეირამ საოცრად დინამიკური ფილმები გადაიღო. მაგრამ ეს არ არის პერსონაჟების ან კამერის მოძრაობის სიჩქარე, ესაა ერთი იდეიდან მეორე იდეაზე გადასვლის სიჩქარე, რადგან კინო შენს გონებაში იბადება. ფილმს ეკრანზე ვუყურებთ, მაგრამ ნამდვილი კინო გონებაში ვითარდება.
კინოს მომავალი? არ ვიცი. იმედი მაქვს საუკეთესო გზას ნახავს, რადგან კინო ჩემთვის უმთავრესია. თუ ის გაუჩინარდება და ყველაფერს “ნეტფლიქსი” და მსგავსი პლატფორმები მიიტაცებს, ამ ყველაფრის ნაწილი ვერ ვიქნები. ამ ყველაფრით დიდ დანაკლისს ვიგრძნობ. დიდი დანაკლისია, არ შეგეძლოს კინოთეატრში წასვლა და ამ გამოცდილების გაზიარება. არ ვიცნობ სხვა ადამიანებს ჩემს ირგვლივ, მაგრამ ჩვენ ერთი და იმავე მომენტის ნაწილი ვართ და ამავდროულად, ერთად ვუყურებთ ფილმს. ზოგიერთ ჩვენგანს ფილმი მოეწონება, ზოგიერთი დაიწუნებს. ამიტომ, ეს ყველასთვის განსხვავებული ფილმია, მაგრამ ჩვენ მას ერთად ვნახავთ. სწორედ ამას შეუძლია მოგცეს კომუნალურობის განცდა. უნდა გაგაჩნდეს რაღაც, რომ იყო სინეფილი ან მაყურებელი. და ვფიქრობ, დიდი დანაკარგი იქნება, თუ ამ ყველაფერს დავკარგავთ და ხალხი ფილმებს უბრალოდ ლეპტოპში უყურებს.
[1] ანტონიუ დი ოლივერა სალაზარი (1889-1970) – პორტუგალიელი პოლიტიკური მოღვაწე, პორტუგალიის პრემიერ-მინისტრი და დიქტატორი (1932—1968). დააფუძნა და წინ უძღვოდა ესტადო-ნოვოს („ახალი სახელმწიფო“) ავტორიტარულ, მემარჯვენე მთავრობას.
