ავტორი: ბესო დარასელია
ბოლო წლების ქართულ კინემატოგრაფში შეინიშნება მითოლოგიური სიმბოლიზმით დაინტერესების ტენდენცია. კინოეკრანებზე გამოჩნდა არაერთი ფილმი, რომლის სიუჟეტური ხაზი პირდაპირ თუ ქვეტექსტის დონეზე მოგვითხრობს სამყაროს აღქმის არქაული, მითოსური მოდელის დაპირისპირებაზე თანამედროვე რეალობასთან. თითოეული ფილმის ინდივიდუალური მახასიათებლების გარდა, საერთო რაც მათ სრულ უმრავლესობას აქვს, ბუნებასთან შეზრდილი დასახლების, ცრურწმენებზე დაფუძნებული ტრადიციების მატარებელი მაცხოვრებლებისთვის ავთენტურ ტერიტორიაზე ტექნიკური პროგრესის უხეში შეჭრა და მისი წარსულში დატოვების მცდელობის ჩვენებაა. ზაზა ხალვაშის ფილმში ნამე სწორედ ამ დაპირისპირების ასახვას ვხვდებით, როდესაც სასწაულებრივი უნარებით დაჯილდოებული თევზი – აჭარის მაღალმთიან სოფელში მცხოვრები ადამიანებისთვის საკრალური მნიშვნელობის სიმბოლო – მას შემდეგ იწყებს საკუთარი უნარების დაკარგვას, რაც სოფლისთვის ავთენტური ლანდშაფტის უხეში ხელყოფის გზით, ადგილობრივ მიწებზე ინდუსტრიული პროცესები იწყება. მითოსი “მარცხდება” თანამედროვეობასთან, “პროგრესი” შთანთქავს ტრადიციას, თანამედროვე რეალობაში გადასვლის იძულებითი გარდაუვალობა კი იწირავს რაღაც საკრალურს.
ასევე მითოსური ცნებების გადათამაშებას ვხვდებით სანდრო სულაძის მოკლემეტრაჟიან მხატვრულ ფილმში გუშაგები. თუმცა თუ ნამეში თხრობის მთავარი აქცენტი დემითოლოგიზაციის პროცესის აღწერაა, მოცემულ შემთხვევაში, თხრობის ძირითადი ასპექტი, შეიძლება ითქვას, მითოსურ სიმბოლოებზე დაფუძნებულ იმ ზღაპრული სამყაროს აღქმით მოდელებს მიემართება, რაც განსაზღვრავს ბავშვის ცნობიერების მოქმედების მექანიზმს რეალობასთან შეჯახებით გამოწვეული გარდამტეხი ცვლილების დადგომამდე. მამის, ხეობის ორგანიზებით სოფელში გამოჩენილ იდუმალ არსებაზე კოლექტიურად სანადიროდ წასვლის შემდეგ, ორი ძმა მარტო რჩება სახლში, რომელსაც მტაცებლის სავარაუდო ბუნების შესახებ მეზობლისგან მიღებული ინფორმაცია, ბოროტი ძალებისგან დასაცავ ციხე-სიმაგრედ აქცევს.
მამისთვის, რომელიც პრობლემის პრაგმატულ აღქმას ამჯობინებს აშკარაა, რომ სოფელს შემოჩვეული არსება ტყის ბინადარი, გარეული მხეცია, შესაბამისად საკუთარ პასუხისმგებლობას – ადგილობრივ მოსახლეობას საერთო პრობლემის მოგვარებაში დაეხმაროს – არ გაურბის. მაგრამ ბავშვებისთვის სიტყვები – “მგელი მაგას ვერ იზამდა, ვერც დათვი. ადამიანის ხელიც არ ურევია. დედაბრები იძახიან ავი სულები შემოეჩვია სოფელსო” – მომენტალურად აღვიძებს მათ გონებაში ბავშვური ფანტაზიისთვის, ხშირად, რეალურობაზე მეტად ნამდვილ, ზღაპრულ სამყაროს, რომელშიც ნებისმიერი საგანი ირგვლივ, მაგიური მნიშვნელობის მატარებელი ხდება. მოშორებით, მაღლობზე გამოჩენილი ადამიანი ავი სულია, ოჯახის ერთადერთი მარჩენალი თხა მოსალოდნელი საფრთხისგან დასაცავი საგანძური, შექმნილი სიტუაციისთვის ბავშვური ცნობისმოყვარეობით მინიჭებული მნიშვნელობა კი – საშუალება საკუთარი სიმამაცის წარმოსაჩენად. ამ ყველაფრის წინააღმდეგ ბრძოლის გამოცხადებისთვის საჭირო მდგრადობას კი, საფრთხის მიუხედავად, ამარტივებს მამის დატოვებული “ავი თვალისა და სულისგან” დამცავი ამულეტი, რომელიც უმცროს ძმაზე პასუხისმგებელ ბავშვს უქმნის ნებისმიერი საფრთხისგან დაცულობის შეგრძნებას.
ავ სულებთან დაპირისპირებული ბავშვების თავგადასავალი ეკრანზე ცოცხლდება საკმაოდ პოეტური ესთეტიკით. ორი სამყაროს მიჯნაზე არსებული საცხოვრებელი ადგილის აღსაწერად – რომელიც არქაული, მაგიური არსებების სამოსახლოს, ტყეს ესაზღვრება და ამავდროულად თითქოს მიჯნავს მას გარესამყაროსგან – ზუსტად შერჩეული გამოსახულების ესთეტიკა, ერთდროულად მოქცეულია პირობითისა და რეალურის საზღვრებს შორის. მაგრამ კონკრეტულ შემთხვევებში, ფილმის მიმდინარეობის აშკარად დარღვეული ტემპო-რიტმი წინააღმდეგობაში მოდის ფილმის ვიზუალურ მხარესთან, როდესაც ზოგიერთ სცენაში კადრების დაუბალანსებელი მონტაჟური რიგი არღვევს მასალის მთლიანობის აღქმას და მაყურებელს ურთულებს მოთხრობილ ამბავთან იმ რეგისტრის ემოციური კავშირის პოვნას, რაც აუცილებელია თემის სიღრმისეული გააზრებისთვის. შესამჩნევია თანამედროვე ქართული კინოს მუდმივად თანმდევი, ავთენტური მეტყველების პრობლემაც. გიგა ლიკლიკაძე ბოლო წლების ერთ-ერთ გამორჩეულ ქართულ ფილმში ღორი, ურბანული დასახლებიდან მოშორებით, პერიფერიაში მცხოვრები ადამიანების სოციალური სიკეთეებისგან სრულად დაცლილი ყოველდღიურობის აღწერას, თანამედროვე სოციალური კინოსთვის დამახასიათებელი გახუნებული გამოსახულებისა და კომპოზიციის გამოყენების გარდა, ახერხებს პერსონაჟებისთვის ორგანული სამეტყველო ენის მორგებით. გუშაგებში კი როგორც დიალოგის ტექსტი, ისე მათი გაჟღერება მსახიობების მხრიდან მოკლებულია ბუნებრიობას, რის გამოც რთულია მაყურებელი გაექცეს ბუნებრივობის დეფიციტის განცდას.
ცნობისმოყვარეობა ბავშვებს აიძულებს შევიდნენ ტყეში, სადაც დასაწყისში ნახსენები ავი სულის რეალურ, ადამიანურ სახეს გაეცნობიან. ფაქტობრივ რეალობასა და ამ რეალობის აღქმის ბავშვების ფანტაზიაში ჩამოყალიბებულ ფორმებს შორის არსებული სხვაობა მკვეთრადაა გამიჯნული საკმაოდ ირონიული განწყობის მუსიკალური გაფორმებით, რომელიც არქაული პერიოდისთვის დამახასიათებელი ჟღერადობის მქონე ინსტრუმენტით სრულდება და ღამის სიბნელეში, სახლის სადარაჯოზე მდგომი ბავშვების ცნობიერებაში გორაკზე შემდგარი ადამიანის კუდიანად აღქმის ფაქტს კომიკური შინაარსით ტვირთავს. მაგრამ, ამის პარალელურად, ერთი მხრივ, მთელი ფილმის განმავლობაში განგრძობადი განცდა თითქოს კამერა სათანადოდ ვერ ითვისებს გათამაშებული სიუჟეტისთვის შერჩეულ სივრცეს, მეორე მხრივ კი, მსახიობების არასაკმარისად დამაჯერებელი შესრულება, რეჟისორის აქტიურ მცდელობას, ფილმის მეორე ნაწილი მაქსიმალურად დატვირთოს პირველყოფილ შიშთან პირისპირ დარჩენილი ადამიანების მდგომარეობის აღწერით, მხოლოდ მცდელობის საზღვრებში ტოვებს.
ტყე, როგორც შეუცნობელი ტერიტორია, სადაც ყველაფერი შეიძლება მოხდეს, როგორც ადგილი – დასახლებული ავი სულებით, ალქაჯებითა და ურჩხულებით, როგორც სივრცე, რომელიც საფრთხის არქეტიპული, პირველსაწყისი ფორმის სამყაროა, არაერთი კულტურის ფოლკლორში ითვლება ადამიანის შინაგანი სამყაროს ტრანსფორმაციის საწყისად. მითოსზე დაფუძნებული ფოლკლორული სიმბოლიზმის გადათამაშებით, სწორედ ტყე ხდება გარდამტეხი ცვლილების განმსაზღვრელი. “კუდიანის” მოქმედება, რომელიც მთელი ფილმის განმავლობაში ოკულტური რიტუალის ასოციაციას იწვევს, ტყეში ჩასაფრებისას აშკარავდება, როგორც ჩვეულებრივი ადამიანის ყოფითი მიზეზებით განხორციელებული ქმედება. მათ თვალთახედვაში ავ სულად აღქმული არსება ტყეში გაადამიანურდება, ტყეში განადგურდება ყველაფრის ფასად დასაცავი საგანძურიც, რეალობის წინაშე პირისპირ დარჩენილი ბავშვებისთვის შორს გადაგდებული თილისმა ამულეტის სახით ფუნქციას დაკარგავს. ბავშვობა დასრულდება. ზღაპრის გმირების მოგზაურობას ჯადოსნურ სამყაროში კი მტკივნეული რეალობა ჩაანაცვლებს.
