ავტორი: მარიტა ლიპარტელიანი
ჰონ სან-სუ, მის წინა ნამუშევარში ნოველისტი ქალის ფილმი, ზუსტად ასახავს დაკარგული ადამიანის მცდელობას საკუთარი თავი კინოში იპოვოს. ან უარი თქვას ფიზიკურ რეალობაზე, ერთფეროვან ყოველდღიურობაზე, მოწყენილობაზე და პირდაპირ შეერწყას ეკრანს, გაუჩინარდეს, როგორც აღნიშნული ფილმის ფინალშია – ქალი საკუთარ ფილმს ნახავს და მას ვეღარავინ იპოვის. ის, წარმოსახვითი სამყაროს ნაწილი ხდება, სადაც სევდიანი ნოველისტი, რომელმაც წერა შეწყვიტა, თავს უკეთესად იგრძნობს. ამ ფილმში მაყურებელი სან-სუსთვის დამახასიათებელი მარტივი დიალოგების საშუალებით იგებს რამდენად რთულია ცხოვრება შემოქმედისა, რომელსაც სურს უსმენდნენ. მაგალითად, ერთ-ერთი პერსონაჟი, რეჟისორი, რომელსაც დიდი ხნის უნახავი მეგობრისგან მხოლოდ ის აინტერესებს, ნახა თუ არა მისი ახალი ფილმი. ქალს სურს იპოვოს საკუთარი თავი, ამიტომ იღებს ფილმს, რომელსაც შეუძლია ასახოს ემოცია, გადალახოს ფიზიკური ზღვარი და შეგვახედოს სიღრმეში, სულში, სადაც რეალობაში ჩვენი თვალი ვერ სწვდება, მაგრამ ჩაბნელებულ დარბაზში, ეკრანთან მიჯაჭვული მაყურებლის მზერას შეუძლია დაინახოს მსგავსი სიღრმეები. ნოველისტი ქალის მდგომარეობას ვერ ვუწოდებდი შემოქმედებით კრიზისს, არამედ დაკარგულ იდენტობას.
ეს საკითხი აქტუალურია ბერლინის 73-ე საერთაშორისო კინოფესტივალზე. სან-სუს ახალ ფილმში, წყალი, ახალგაზრდა რეჟისორი ცდილობს გადაიღოს ფილმი, როგორც თავადვე ამბობს – პატივისათვის. ფულისთვის არა, რადგან ამის ნიჭი არ აქვს. როგორც ყოველთვის, კორეელი ავტორი ირონიულია. ამ ფილმში ყველაფერი გაცრეცილია, გამოსახულება წაშლილი, პერსონაჟების სახეებს თითქმის ვერ ვხედავთ. სამ ადამიანს კინოს შექმნის ვნება აერთიანებთ. ავტორი ფილმის გადაღებამდე შეხვდება ქალს, რომელიც მიდამოს ნაგვისგან ასუფთავებს. ეს ქცევა იმდენად დაუჯერებელია მისთვის, რომ ამგვარ აქტს კინოს სამყაროს მიაწერს. პერსონაჟი გადაწყვეტს შექმნას ფილმი ადამიანზე, რომელიც ჯერ კლდის ზემოთ კურორტზე დამსვენებელ უცხოელებს უყურებს, რომლებიც ილუზორული იდილიით ტკბებიან და შემდეგ კლდის ქვემოთ ქალს ხედავს, რომელიც სამყაროს ნაგვისგან ათავისუფლებს. ამ ქალის დანახვის შემდეგ განიცდის კათარსისს, ამიტომ უკან ვეღარ ბრუნდება, მაგრამ გაოგნებული ქალს რამდენჯერმე გაუმეორებს კითხვას – “ამას რატომ აკეთებ?”, ქალი გაღიზიანდება და მიატოვებს. ავტორი ვერც უკან ბრუნდება და ქალიც ზურგს აქცევს, ამიტომ, სრულიად მარტო რჩება. მეგობრებს გაუზიარებს, რომ ამგვარად ხშირად გრძნობს თავს, რომ სიმღერაც დაწერა კაცზე, რომელსაც ამდენი მარტოობისგან კეთილი გული “გაუფუჭდა” და ზღვაში შევა, ცდის თვითმკვლელობას. ეს ფილმიც ზემოთქმული სიმღერის ტექსტით მთავრდება; პარალელურად, მარტო დარჩენილი კაცი შედის ზღვაში, უერთდება წყალს, უჩინარდება, ზუსტად ისე, როგორც ნოველისტი ქალი სან-სუს წინა სურათში.
უცხო სივრცეში გადაკარგვას ცდილობენ ფესტივალის ფილმების სხვა პერსონაჟებიც. მაგალითად გერმანელი მწერალი მარგარეტ ვონ ტროტას ფილმში ინგებორგ ბახმანი – მოგზაურობა უდაბნოში. ქალი, რომელიც კატეგორიულად ეწინააღმდეგებოდა მასკულინურ დომინაციას, თავად ხდება მისი მსხვერპლი. Მას უყვარს მაქს ფრიში, რომელიც საშინლად ეჭვიანია, მოძალადე, მანიპულატორი – ის იყენებს ინგებორგის სხეულს მუზად და საკუთარ ნაწერებში აშიშვლებს. მწერალი თანდათან კარგავს იდენტობას და ამასთანავე – სიტყვებს. ვიკი კრიპსი არაჩვეულებრივად თამაშობს ძლიერ ქალს, რომელსაც მასკულინური ძალადობა პატრიარქალურ კულტურაში შემოქმედებით ვნებას აკარგვინებს. ინგებორგ ბახმანი ქალაქ რომში განიცდის დაშორებისგან გამოწვეულ მწუხარებას, სრულიად მარტო რჩება – საკუთარი თავიც კი ზურგს აქცევს. უსმენს მალერის მეხუთე სიმფონიის მესამე ნაწილს ადაჟიატოს. აქ, შეუძლებელია გავექცეთ ასოციაციას ლუკინო ვისკონტის ფილმთან სიკვდილი ვენეციაში. მწერალი აშენბახი ტაძიოსადმი ვნების შეკავების შემდეგ, ვერ უძლებს სასოწარკვეთას და თავი უსკდება, შუბლიდან სისხლი ეღვრება. სხვათა შორის, ამ ფილმშიც ტაძიო ზღვას უერთდება, ისიც კარგავს ფიზიკურ სხეულს, ამიტომაა, რომ მისი ხელებით შეკრულ თაღში აშენბახი თვალისთვის უცნობ რეალობას ხედავს, რაც ანადგურებს მას. ბახმანი რომში სიკვდილის პირას მივა, მაგრამ გადარჩება, რადგან მეგობარი შესთავაზებს უდაბნოში გაქცევას. ფილმის ბოლოს მისი სახე თანდათანობით იცრიცება, ქვიშის ფერი ედება, ანუ უდაბნოს ნაწილი ხდება, წონის დაკარგვა კი, გადარჩენაში ეხმარება. მინდა, გავიხსენო დევიდ კრონენბერგის ფილმი შიშველი საუზმე, რომელიც ბერლინალემ წელსაც აჩვენა და ეს შემთხვევითი არ ყოფილა. აქაც, მთავარი პერსონაჟი ილუზიურ ზონაში იკარგება მას მერე, რაც ცოლთან ერთად დაიწყებს ბაღლინჯოს საწამლავის ჰალუცინოგენად მოხმარებას. ის, ამ ფხვნილზე დამოკიდებული ხდება, შემდეგ შემთხვევით კლავს ცოლს და უერთდება სამხრეთ აფრიკაში პორტთან არსებულ საიდუმლო ორგანიზაციას, რომელიც აწარმოებს ფხვნილს, რომელსაც “შავ ხორცს” ეძახიან. ძლიერი ჰალუცინოგენის ხშირი მოხმარება საზღვარს შლის რეალობასა და წარმოსახვას შორის. პროტაგონისტი წერილებს წერს. ცოლის მკვლელობასთან დაკავშირებით ახსნა-განმარტების დაწერას ცდილობს, მაგრამ არ გამოსდის. საბეჭდი მანქანა იქცევა უზარმაზარ ბაღლინჯოდ, რომელიც ავტორის ტვინს იმორჩილებს და მართავს. ფილმი აუტანელ კონტროლზეა, რომელსაც სოციალური ცხოველი მარტივად ემორჩილება. აქაც, ერთგვარი შემოქმედის კრიზისია აღწერილი, რომელსაც უწევს დაწეროს ის, რასაც საბეჭდი მანქანა უბრძანებს. წელს ბერლინალეზე ვნახეთ უმცროსი კრონენბერგის ფილმიც უსასრულო აუზი, რომელიც მწერალი ჯეიმს ფოსტერის უცნაურ ისტორიას გვიყვება. ჯეიმსი შემოქმედებით კრიზისს განიცდის, მანაც დაკარგა სიტყვები, ამიტომ, მდიდარ ცოლთან ერთად გადაწყვიტა ეგზოტიკურ კუნძულზე გაქცევა. იქ ამერიკელ წყვილს გაიცნობს, მია გოთის პერსონაჟი გაბი ეტყვის, რომ მისი თაყვანისმცემელია და მის შემდეგ ნამუშევარს ელოდება. ერთგვარი აღიარება შემოქმედს მიაჯაჭვებს ახალგაცნობილ წყვილთან, რაც რეალურად წინასწარ შემუშავებული გეგმის ნაწილია. ჯეიმსი სასტუმროში დაბრუნებისას შემთხვევით შემხვედრ კაცს მანქანით გადაუვლის, დანაშაულის ადგილს მიატოვებს, მაგრამ მეორე დილით ადგილობრივი პოლიცია დააკავებს. ლოდინის შემდეგ გამომძიებელი აუხსნის, რომ მათ ქვეყანაში მკვლელობა სიკვდილით ისჯება და ეს უნდა გააკეთოს მოკლულის შთამომავალმა. არქაულ პრინციპს ინარჩუნებს ეგზოტიკური დასახლება. ბერძნულ მითოლოგიას თუ მივუბრუნდებით, სისხლით მონათესავისთვის შური უნდა იძიოს ორესტემ, თორემ მას პოსეიდონი დასჯის. გამომძიებელი ჯეიმსს აუხსნის, რომ სიკვდილის თავიდან ასარიდებლად, მათ შეუძლიათ შექმნან მისი ზუსტი ორეული, რომელსაც გადაეცემა დანაშაულის განცდა. ჯეიმსი ესწრება საკუთარ სიკვდილით დასჯას და ეღიმება, ალბათ იმიტომ, რომ ეს ახალი წიგნისთვის საუკეთესო სიუჟეტია. კუნძულზე ჯეიმსი აღმოაჩენს ამერიკელების სექტას, რომლებიც ყოველ წელს ჩამოდიან სასტიკი დანაშაულების ჩასადენად, მაგრამ ერთ-ერთი აქ საინტერესო კითხვას სვამს – “იქნებ, როდესაც გეძინა სხეულები გაცვალეს და შენი ნამდვილი ვერსიის მკვლელობას დაესწარი?” ეს შეკითხვა ზუსტად აღწერს იდენტობის კრიზისს, რა დროსაც ადამიანი ფიზიკურ რეალობაში ინარჩუნებს ნაცნობ სხეულს, მაგრამ ვეღარ ცნობს საკუთარ თავს. ამავე ხაზს აგრძელებს ბევრად უფრო ფაქიზი დამოკიდებულებით და ნაცნობ გარემოში ესპანელი რეჟისორი, ესპიბალიზ ურესოლა ფილმში ფუტკრების 20 000 სახეობა. Პატარა ბიჭი ფიქრობს, რომ არასწორ სხეულში დაიბადა, “დედის მუცელში ყოფნის დროს რაღაც აირია” და სინამდვილეში გოგოა. სწორი სახელის მოძებნას ცდილობს საკუთარი თავისთვის, ბოლოს გადაწყვეტს, რომ იყოს უსახელო. კულტურა მას დიდ წნეხში ამყოფებს, რომელშიც დიფერენცირებულია გენდერი, “შენ თავიდანვე იცოდი, რომ ბიჭი ხარ?” – ამ შეკითხვას უსვამს ძმას. აქ შეთამაშებულია ერთმანეთთან ესპანური, ხმაურიანი ოჯახის აურა, ბავშვის დაბნეულობა და რელიგია.
ლუსიას აინტერესებს რას ნიშნავს მონათვლა, რწმენა, ღმერთი, რომელსაც მისი მუცლად ყოფნის დროს “რაღაც შეეშალა და შემთხვევით უცხოს სხეულში გამოკეტა”. ლუსია ქალურ გარემოში იკვლევს ფემინურობას, რომელიც მისთვის თითქოს მიუღწეველია, ერთ-ერთ სცენაში თავის მეგობარ გოგონას გაუცვლის საცურაო კოსტიუმს. ეს მნიშვნელოვანი სცენაა, რომელშიც ორი ბავშვი მარტივად, ძალდაუტანებლად აქრობს გენდერულ სტერეოტიპს და მის არსებობას უარყოფს. მხოლოდ კულტურულად გაურყვნელ, უმანკო არსებებს გამოსდით ეს.
გერმანელი რეჟისორი, კრისტიან პეცოლდი, ბერლინალეზე, შემოქმედის სევდით დაავადებული ავტორის სახეს აღწერს ფილმში წითელი ცა. ეს ფილმი ყველაზე არასენტიმენტალური სიყვარულის ისტორიაა. სურათი იმდენად ატმოსფერულია, რომ ეკრანიდან სუნსაც კი იგრძნობთ. ორი მეგობარი, ლეო და ფელიქსი ჩადიან სოფელში, ლეო წიგნს წერს, ამიტომ გარემოს გამოცვლა სჭირდება; ფელიქსი პორტფოლიოს ამზადებს ხელოვნების სკოლისთვის. მათ შემოქმედებით იდილიას ნადია არღვევს. ეს პერსონაჟი ზღაპრის სამყაროს მიეკუთვნება, სირინოზია, რომლის ხმაც ადამიანს აჯადოებს და მასში საშინელ მიჯაჭვულობას აჩენს. ლეოს საქმიანი რედაქტორიც კი, რომელსაც სულ ეჩქარება, სულ სატელეფონო საუბრებშია, ნადიას დანახვის შემდეგ, ცოტახნით ივიწყებს მოვალეობას და სადილად მათთან რჩება. მწერალი იმდენად ჩაკარგულია საკუთარ ნამუშევარში, რომ ვეღარ ამჩნევს რეალობას. მაგალითად, როცა რედაქტორი შეტევის შემდეგ საავადმყოფოს მეოთხე პალატაში გადაჰყავთ, აიგნორებს იმ ფაქტს, რომ ეს ონკოლოგიური განყოფილებაა, ამაზე ნადია მიუთითებს. სახლთან ახლოს ტყე იწვის, მოვლენას მასზე არანაირი გავლენა აქვს, მაშინაც კი, როცა ცეცხლწაკიდებულ ცხოველს ხედავს. ვერ ამჩნევს ნადიას თვალებს, რომელსაც ის უყვარს. ფილმში მოულოდნელად ტრაგედია თამაშდება, რეჟისორი ტონალობას გაუფრთხილებლად ცვლის, ფელიქსი და მისი შეყვარებული დევიდი ხანძარში ცოცხლად დაიწვებიან; ერთმანეთზე იმდენად გადაჯაჭვულნი იყვნენ, რომ მათი სხეულები ვერ გააცალკევეს ერთმანეთისგან. რეჟისორი არ კარგავს ლეოს პერსონაჟის ხაზს, ინარჩუნებს ერთიანობას. ლეოში ტრაგედია არ იწვევს კათარსისს, ის უყურებს მათ დამწვარ სხეულებს და მხოლოდ იმაზე ფიქრობს, რომ ეს სცენა ძალიან ჰგავს პომპეის ვულკანის ამოფრქვევის შემდეგ ნაპოვნ სურათს. მათაც ზუსტად ასე აქვთ ჩაკიდებული ხელები. შემოქმედებითობა თითქოს ამ პერსონაჟს აკარგვინებს ემპათიას, ერთადერთი გრძნობა მასში ბრაზია. ის ბრაზდება ნადიაზე, რომელსაც არ მოსწონს მისი ტექსტი – “რას გაიგებდა სულელი ნაყინის გამყიდველი?!” ,მაგრამ ფილმის ბოლოს, ჯადოსნური ნადია განკურნავს მას შემოქმედის სევდისგან და შეძლებს ამ ამბავზე წიგნის დაწერას. ლეომ დათმო საკუთარი თავი ნაწერში, გააცალკევა ერთმანეთისგან რეალობა და ილუზია.
სიუჟეტში ჩაკარგვას საშიშ შედეგებამდე მიჰყავს სტივენ კინგის ნაწარმოების მიზერი მთავარი პერსონაჟი. ავტოსაგზაო შემთხვევის შემდეგ მწერალი ხვდება თაყვანისმცემელი ქალის სახლში. თავიდან კეთილგანწყობილია ენი პოლისადმი, მაგრამ მალე ობსესიურ ინტერესს ავლენს ავტორის ახალი ტექსტის სიუჟეტისადმი. პოლი ერთ-ერთ პერსონაჟს მოკლავს, ეს იმდენად მძაფრად იმოქმედებს ქალზე, რომ მწერალს საწოლზე დააბამს, აწამებს, პერსონაჟის გაცოცხლებას, გამოსავლის პოვნას აიძულებს. ის დარწმუნებულია, რომ მწერალმა ნამდვილი ადამიანი მოკლა, ამიტომ დასჯას იმსახურებს. დამწყვდეული პოლი ბოლოს, მაინც ახერხებს გამოქცევას, მაგრამ ენის, როგორც შეშლილი მკითხველის აჩრდილი ყველგან თან სდევს.
ასეა, არ უნდა დაგვავიწყდეს ზღვარი რეალობასა და წარმოსახვას შორის, ღრმად არ უნდა შევტოპოთ უსასრულო აუზში, თორემ ვაი, ჩვენი ბრალი!
