თარგმანი: ლევან აბდუშელიშვილი
უილიამ ფრედკინი: მისტერ ლანგ, გთხოვთ დეტალურად გაიხსენოთ ის დღე, როდესაც გიობელსმა დაგიბარათ პროპაგანდის სამინისტროში და ნაცისტური კინოს მთავარი რეჟისორობა შემოგთავაზათ.
ფრიც ლანგი: ეს ძალიან გრძელი ისტორიაა…
ფრედკინი: იმედი მაქვს!
ლანგი: იმ დროისათვის ახალი დასრულებული მქონდა ფილმი “დოქტორ მაბუზეს აღთქმა”/Das Testament des Dr. Mabuse (1933) და “დოქტორ მაბუზეს უკანასკნელი სურვილი”/Le Testamens du Dr. Mabuse (1933)[1] -. სურათი გვიყვება შეშლილ ექიმზე, რომელსაც ჰიპნოზის უნარი გააჩნია. ფილმში მრავლადაა გამოყენებული ნაცისტური სლოგანები და ქვეტექსტები, რომლებიც რა თქმა უნდა ფაშისტებისათვის ყოვლად მიუღებელი გახლდათ.
ყვითელმაისურიანები მოვიდნენ ჩემთან ( იმ დროისათვის მათ არ ეცვათ შავი მაისურები) და კატეგორიულად განმიცხადეს: ‘’ მისტერ გიობელსი აუცილებლად მოახდენს თქვენი ფილმის კონფისკაციას !’’
მე გავყოყოჩდი და ქედმაღლურად განვუცხადე: ‘’თუ გგონიათ, რომ გეყოფათ სიმამაცე და ფრიც ლანგის ფილმს ბერლინის კინოფესტივალიდან მოხსნით, მაშინ კი ბატონო, სცადეთ’’!
მათ ეს მართლაც მოახერხეს…
გავიდა გარკვეული დრო და ერთ დღესაც დამიბარეს პროპაგანდის სამინისტროში, თვით გიობელსი მიბარებდა.
მე მართლაც წავედი გიობელსთან შესახვედრად, რა თქმა უნდა ძალიან ვნერვიულობდი, მაგრამ სხვა გზა არ მქონდა. მახსოვს, შესასვლელში დიდი მერხი იდგა, სადაც ოთხი ყვითელმაისურიანი იჯდა. მათ მკითხეს, რა გნებავთო. ვუთხარი, რომ პროპაგანდის მინისტრის კაბინეტში ვიყავი დაპატიჟებული (კარგი, დავარქვათ დაპატიჟება, ასე უფრო მშვიდად ვგრძნობ თავს). მათ მიმასწავლეს გზა გიობელსის კაბინეტამდე. მახსოვს გრძელი, დაუსრულებელი დერეფანი, ცარიელი კედლები, ფანჯრები, რომლებიც იმ სიმაღლეზე იყო განლაგებული, რომ ადამიანისთვის შეუძლებელი ყოფილიყო მასთან მიახლოვება.
მე მივდიოდი, მივდიოდი და ფეხები უკან მრჩებოდა. გამძაფრებულად ჩამესმოდა საკუთარი ნაბიჯების ხმა. გავივლიდი ერთ დერეფანს და იქ ახალი შეიარაღებული ყვითელმაისურიანები მხვდებოდნენ. ასე დაახლოებით შვიდჯერ განმეორდა. ბოლოს როგორც იქნა მივედი გიობელსის კაბინეტამდე და არ ვიცოდი რა გამეკეთებინა. დამეკაკუნებინა ?! – ამ დროს ვიღაც აღებს კაბინეტის კარს და მეპატიჟება შიგნით, სხვათაშორის საკმაოდ თავაზიანად.
წარმოუდგენლად დიდი კაბინეტი იყო. გიობელსი მერხთან იჯდა, ბოლოში, ჩემგან ძალიან ძალიან შორს. მას ეცვა შავი შარვალი და ყვითელ-მწვანე მაისური.
რაც უნდა ირონიულად ჟღერდეს, მომეჩვენა, რომ ძალიან გაუხარდა ჩემი დანახვა. ხელი გამომიწოდა და თავაზიანად მთხოვა, დავმჯდარიყავი.
ვიცოდი და თითქმის დარწმუნებული ვიყავი, რომ იგი საუბარს ‘’დოქტორი მაბუზეთი’’ დაიწყებდა და შეეხებოდა იმ სლოგანებს, რომელსაც ჩემი ფილმის მთავარი გმირი წარმოთქვამს.
ფრედკინი: ხომ არ გახსოვთ ის სლოგანები ? ერთ-ერთი მაინც…
ლანგი: ჰიტლერი ამბობდა: ‘’ჩვენ არ გვჭირდება ავტორიტეტები!- ისინი უნდა განადგურდნენ. მხოლოდ ასე შევძლებთ საუკუნოვანი, ძლევამოსილი სახელმწიფოს შექმნას’’.
მაბუზეც თითქმის იგივეს ამბობდა: ‘’გავანადგუროთ ავტორიტეტები და შევქმნათ მრავალსაუკუნოვანი კრიმინალის იმპერია’’.
ამგვარად, მე ველოდი, რომ მინისტრი ამის შესახებ მეტყოდა რაიმეს, თუმცა მას სიტყვაც კი არ დასცდენია ამ თემაზე.
და უეცრად, გიობელსმა მითხრა: ‘’ ფიურერმა ნახა თქვენი ფილმები ( გიობელსს არ უთქვამს, რომელ ფილმებს გულისხმობდა) და განაცხადა, რომ სწორედ თქვენ იყავით ის კაცი, ვისაც უნდა გადაეღო ფილმები ნაციონალ-სოციალისტების შესახებ’’.
გამოგიტყდებით, ამ დროს ვიგრძენი, თუ როგორ დამისველდა მთელი სხეული, წარმოუდგენელი სასოწარკვეთა დამეუფლა და ვერც კი აღგიწერთ, თუ რას ვგრძნობდი შინაგანად.
ინსტინქტურად ფანჯარას გავხედე და დავიწყე ფიქრი იმაზე, თუ როგორ მოვცილებოდი დაუყოვნებლივ იქაურობას.
სიმართლე გითხრათ, მართლა არ მახსოვს, იმ წუთას რა ვუთხარი გიობელსს, თუმცა მახსოვს, რომ ძალიან გავამხიარულე.
ფრედკინი: დედათქვენის შესახებ ხომ არ გითქვამთ რაიმე ?
ფრიც ლანგი: მოითმინეთ. მოკლედ გავამხიარულე. ის ლაპარაკობდა და ლაპარაკობდა, მე კი ვაკვირდებოდი მისი ხელების ნერვულ მოძრაობას და ერთადერთი რაზეც მეფიქრებოდა, იყო ის, თუ როგორ გამოვქცეულიყავი იქიდან, მივსულიყავი ბანკში, გამომეტანა ფული და სასწრაფოდ დამეტოვებინა გერმანია.
როდესაც გიობელსმა საუბარი დაასრულა, რამდენიმეწამიანი სიჩუმე ჩამოვარდა. ამ დროს კი ვიხელთე დრო და განვუცხადე: ‘’ბატონო მინისტრო, იცით თუ არა, რომ დედაჩემის ნათესავები ებრაელები იყვნენ ?’’
გიობელსმა კი მიპასუხა: ‘’პატივცემულო ლანგ, ჩვენ ვწყვეტთ იმას, თუ ვინ არის არიელი და ვინ ებრაელი…’’
ამ დროს მივხვდი, რომ დამერხა, ყველანაირი გზა მოჭრილი მქონდა.
მან კი განაგრძო: ‘’ჩვენ გვინდა, რომ სათავეში ჩაუდგეთ ახალ გერმანულ კინოს’’.
ფრედკინი: რომელ წელს მოხდა ეს ამბავი, ხომ არ გახსოვთ?
ლანგი: ოცდაცამეტში. ოცდაცამეტის დასაწყისში, მარტის ბოლოს თუ არ ვცდები. გიობელსმა მითხრა, რომ მისი მფარველობის ქვეშ ვიქნებოდი, თითსაც კი ვერავინ დამაკარებდა და გავხდებოდი ყველაზე გავლენიანი გერმანელი რეჟისორი.
ფრედკინი: და თქვენ რა უპასუხეთ ?
ლანგი: უკვე გითხარით, რომ ერთადერთი რაზეც იმ წუთს ვფიქრობდი, იქიდან გაქცევა იყო. რა უნდა მეთქვა ? – არ მინდოდა საკონცენტრაციო ბანაკში მოხვედრა. დროის გასაყვანად რაღაც უაზრობების ლაპარაკი დავიწყე.
და უეცრად გიობელსმა “დოქტორი მაბუზე” ახსენა. მახსოვს კვლავ ფანჯრისკენ გავიხედე და დავინახე უზარმაზარი კედლის საათი. გამახსენდა, რომ ბანკები ექვსზე იკეტებოდა.
გიობელსი კი ჯერ არ აპირებდა საუბრის დასრულებას. მაბუზეზე მეკითხებოდა რაღაცეებს, რამდენიმე სცენის შეცვლას მთავაზობდა, მე კი თავს ვუქნევდი და ვეუბნებოდი, რომ შესანიშნავი იდეა იყო!
ბოლოს, როგორც იქნა, დაასრულა თავისი ენაწყლიანი მონოლოგი, ზრდილობიანად დამემშვიდობა და მითხრა: ‘’ ხვალ ან ზეგ დაგირეკავ, დაელოდე ჩემს ზარს’’.
დიდი სიამოვნებით, დიდი პატივისცემით, ბლა-ბლა-ბლა და გამოვედი მისი კაბინეტიდან.
სასწრაფოდ გავეშურე ბანკისკენ, თუმცა დაკეტილი დამხვდა. რას ვიზამდი, სახლში წავედი.
მივედი სახლში და ჩემს მსახურს ვეუბნები: ‘’ჰანს, ( ის პოლონელი იყო ) არ მგონია, აწი გერმანიაში რაიმე სამსახური ვიშოვნო’’. იმ დროისათვის ხშირად მიწევდა ფრანგებთან და ბრიტანელებთან თანამშრომლობა და ამიტომაც, საბედნიეროდ, მე მქონდა პასპორტი, რომლითაც შემეძლო ქვეყნის დატოვება.
მსახურს ვუთხარი, რომ აეღო დიდი ჩემოდანი და ჩაელაგებინა ყველაფერი, რაც დაახლოებით ერთი თვის ან თვენახევრის მანძილზე დამჭირდებოდა.
5000 დოლარი მქონდა. მახსოვს მაშინ ათასი დოლარი, ათას ოთხას მარკას შეადგენდა.
მოკლედ ავიღე ეს ფული, ჩავიდე ჯიბეში, გავიხედე ფანჯარაში და რას ვხედავ… მთელი ქუჩა ყვითელ უნიფორმიანი ნაცისტებითაა გარშემორტყმული.
უცბად გავიფიქრე: ‘’აჰაა, მისტერ გიობელსი არ მენდობა’’.
გადავწყვიტე, მეგობარ გოგონასთან მივსულიყავი. მე მას განვუცხადე: ‘’შენ ებრაელი კაცისგან ორი შვილი გააჩინე, თუმცა შენ შესახებ ჯერჯერობით არავინ არაფერი იცის. სასწრაფოდ უნდა დავტოვო ეს ქვეყანა. მომეცი შენი ძვირფასეულობის გარკვეული ნაწილი და წავალ’’.
რა თქმა უნდა, ვიცოდი, რომ ახალი ცხოვრების დასაწყებად საკმაო რაოდენობის ფული დამჭირდებოდა. მოკლედ, მან მომცა ძვირფასეულობა.
მახსოვს, სახლში რომ დავბრუნდი, რვას აკლდა ხუთი წუთი.
ჩემი მსახური აფორიაქებული დადიოდა ოთახიდან ოთახში. როცა დამინახა, ოდნავ დამშვიდდა. დამამშვიდებელი აბები დამალევინა და ავტომანქანისკენ გამიძღვა. ჩავჯექი მანქანაში და დავპირდი, რომ აუცილებლად დავურეკავდი ან წერილს მივწერდი, როდესაც სამშვიდობოს ვიქნებოდი.
ფრედკინი: ერთი წუთით, და ამ დროს სად იყვნენ ის ყვითელმაისურიანები?
ლანგი: ეს ფანდი იყო…
ფრედკინი: ალბათ თქვენ ამას მრავალი წლის შემდეგ მიხვდით.
ლანგი: არა! – როცა სახლიდან გამოვედი ისინი მთელი ქუჩის გასწვრივ იყვნენ განლაგებულნი. მათ მე არ ვაინტერესებდი, მხოლოდ ჩემი შეშინება სურდათ. ფიქრობდნენ, რომ ვერ გავბედავდი გაქცევას და უბრალოდ გამიშვეს.
ფრედკინი: ესე იგი, თქვენ უბრალოდ გამოხვედით სახლიდან, ჩაჯექით მანქანაში და წახვედით…
ლანგი: დიახ, ასე უბრალოდ წამოვედი. მატარებლის სადგურისკენ გავეშურე. ვიცოდი, რომ ბელგიამდე დაახლოებით საანთნახევრის გზა იქნებოდა, გზაში კი ინსპექცია ამოვიდოდა ჩემოდნების შესამოწმებლად.
მოკლედ, ავედი მატარებელში, შევედი ჩემს კუპეში და ვცდილობდი, რაიმე კარგზე მეფიქრა.
გადის გარკვეული დრო და ყვითელმაისურიანები ამოდიან ვაგონში, მესმის შეძახილები: ‘’გააღეთ კარი, პასპორტის კონტროლი! ‘’. ჩემამდე მოსასვლელად რამდენიმე კუპე უნდა შეემოწმებინათ. მესმის მათი ფეხის ნაბიჯების ხმა და ვხვდები, რომ ჩემამდე მოსასვლელად ერთი კუპეღა დარჩათ.
ამ დროს საწოლში ვიწექი და გამახსენდა, რას ვეუბნებოდი ხოლმე ჩემს მსახიობებს: ‘’თუ გინდათ, კარგი თამაში გამოგივიდეთ, მთელი გულით აკეთეთ თქვენი საქმე’’- ხოდა ხვრინვა ამოვუშვი… რა თქმა უნდა, არ ჩამძინებია. ამასობაში კი გარედან მესმის ხმა: ‘’გმადლობთ, შეგიძლიათ დაკეტოთ კარი’’. შემდეგი ჩემი კუპეა… ველოდები, როდის დააკაკუნებენ ან პირდაპირ შემოამტვრევენ კარს, მაგრამ არ დააკაკუნეს, უბრალოდ ჩაიარეს.
გეფიცებით, დღემდე არ ვიცი, რატომ არ დამიკაკუნეს იმ ღამეს… ყველა შეამოწმეს ჩემს გარდა.
მოკლედ, მეორე დღეს წავედი საიუველირო მაღაზიაში, დავაგირავე ძვირფასეულობა, გავანაღდე ფული და გავემგზავრე პარიზში.
ფრედკინი: როგორ მოხვდით კინემატოგრაფში? მე ვიცი, რომ თქვენ მხატვარი იყავით.
ლანგი: მე ყოველთვის მოძრავი სურათებით ვიყავი შეპყრობილი. ერთ დღეს კი ახალგაზრდა კაცი, რომელიც ბანკში მუშაობდა, მოვიდა ჩემთან და შემომთავაზა, ერთობლივად დაგვეწერა კინოსცენარები. მოკლედ ასე შევთანხმდით. მე დავწერდი სცენარებს, ის კი გაყიდიდა. მართლაც გავყიდეთ რამდენიმე სცენარი და შემდეგ ომში წავედი. იქ რამდენიმეჯერ დამჭრეს.
იმის გამო, რომ სამხედრო სამსახურისათვის ვარგისიანი აღარ ვიყავი, 1918 წელს ვენაში დავბრუნდი.
შემდეგ იყო თეატრი. პიტერ ოსტერმაიერი მოვიდა ჩემთან და მთხოვა, მასთან მეთანამშრომლა.
ერთ-ერთი წარმატებული თეატრალური დადგმის შემდეგ ერიხ პომერი გავიცანი.
პომერი კინოკომპანია ‘’დეკლა-ფილმის’’ ერთ-ერთი მთავარი დამფუძნებელი გახლდათ და სწორედ მან შემომთავაზა კონტრაქტი, რომლის მეშვეობითაც მოძრავი სურათების ანუ კინოს გადაღების საშუალება მომეცემოდა.
ფრედკინი: როგორ გამოიყურებოდა გერმანია 20-იან წლებში? თქვენი აზრით, იქონია თუ არა თქვენს შემოქმედებაზე გავლენა იმდროინდელმა სოციო-პოლიტიკურმა მდგომარეობამ?
ლანგი: ასე პირდაპირ რთულია ამის თქმა. შესაძლოა. 1918-19 წლებში ანუ როდესაც ერიხ პომერთან დავიწყე თანამშრომლობა, ძალიან ‘’პოლიტიკურად მოაზროვნე’’ ადამიანი გახლდით.
1922 წელს გადავიღე “დოქტორ მაბუზე, მოთამაშე”/‘’Doctor Mabuse, Der Spieler ‘’. ეს სურათი ძალიან წარმატებული აღმოჩნდა. ბერლინში ფილმის უზარმაზარი პოსტერები გამოაკრეს, წარწერით: ‘’ ბერლინო, შენ სიკვდილს ეცეკვები’’.
დანამდვილებით ვერ გეტყვით, ამ ფაქტმა მართლაც მოახდინა თუ არა გავლენა ჩემს შემდგომ ფილმებზე.
მე პირადად მიმაჩნია, რომ ჩემი ფილმები ეხება ე.წ. ‘’მთვარეულთა ისტორიებს’’.
ფრედკინი: თქვენს მიერ 20-იან წლებში გადაღებულ ფილმებში და ოდნავ გვიანდელი პერიოდის ფილმებშიც, მაგალითად ‘’M’’– ში ( 1931), თქვენ ინტერესდებით სოციალური ბოროტებით, ტირანიით, სააშკარაოზე გამოგაქვთ სულით ავადმყოფი ნაციის მანკიერებანი. გერმანიაში მოღვაწეობის პერიოდში, მანამ სანამ ქვეყნიდან გაიქცეოდით, თქვენს მიერ გადაღებული თითოეული ფილმი არის წინასწარმეტყველება ფაშიზმზე. დეპერსონალიზაცია, დეჰუმანიზაცია, ადამიანის რობოტიზაცია, კრიმინალური იმპერიის შექმნა, ეს ის თემებია, რომლითაც ფაშისტები ხელმძღვანელობდნენ და თქვენ აღიარებთ ამას თუ არა, აშკარაა, რომ თქვენი ფილმები სწორედ სოციალური ბოროტების რეპრეზენტაციას ახდენს. თქვენ ხელი შეუწყვეთ ხელისუფლებაში ნაცისტების მოსვლას…
ლანგი: მე კატეგორიულად არ ვეთანხმები თქვენს მოსაზრებას! დიდად არ ვფიქრობდი პოლიტიკაზე მაშინ, როდესაც “მეტროპოლისს”/Metropolis’’ (1927) ვიღებდი.
შესაძლოა, ეს მერე მოხდა. ვერ გეტყვით. როგორც გითხარით, მე მაინტერესებდა ‘’სომნამბულისტები’’.
იმ პერიოდში თეა ფონ ჰარბოუზე დავქორწინდი, მივიღე გერმანიის მოქალაქეობა[1] და გადავწყვიტე, ჩემი ფილმების მეშვეობით გერმანელი ერის ბედისწერაზე მესაუბრა.
თითოეული ჩემი იმდროინდელი ფილმი, იქნება ეს ‘’დოქტორი მაბუზე’’, ‘’ნიბელუნგები’’, ‘’მეტროპოლისი’’ თუ სხვა, გერმანულ ლეგენდებსა და მითებზე იყო აგებული.
შესაძლოა, ვიმეორებ – შ ე ს ა ძ ლ ო ა, როდესაც “დოქტორ მაბუზეს” ვიღებდი, მართლაც ვყოფილიყავი გარკვეული ზეგავლენის ქვეშ. რთულია, გაექცე ზეგავლენას, როდესაც ცხოვრობ იმ ქვეყანაში, რომელიც პირველ მსოფლიო ომში დამარცხდა და რომლის უშუალო მონაწილეც თავად იყავი.
ფრედიკინი: პირადად ხომ არ შესწრებიხართ რაიმე სახის ძალადობრივ აქტს ნაცისტური ხელისუფლების აღმავლობის პერიოდში?
ლანგი: დიახ, ეს მოხდა 1933 წელს. იმ პერიოდში შიგადაშიგ მიწევდა ცენტრალურ პოლიციასთან თანამშრომლობა. სწორედ იქ შევხვდი და გავიცანი მკვლელობისთვის ნასამართლევი დამნაშავეები.
ჩემთვის ეს ძალიან სპეციფიური საკითხია. მე ყოველთვის ვიყავი და ვარ სიკვდილით დასჯის წინააღმდეგი.
ერთ დღესაც პოლიციასთან ერთად აღმოვჩნდი იმ ადამიანის ბინაში, რომელსაც სასტიკ მკვლელობაში ედებოდა ბრალი. პოლიციამ ბრალდებულის ლოგინის ქვეშ ადამიანის მოჭრილი ხელები იპოვნა.
ამას გარდა, გაგონილი მქონდა კიდევ ერთი ისტორია ადამიანზე, რომელიც ახალგაზრდა გოგონების სხეულისგან სოსისებს აკეთებდა.
მიუხედავად ყველაფრისა, იქნება ეს საკუთარი თვალით ნანახი თუ სხვის მიერ მოყოლილი საძაგელი ისტორია, მე მაინც კატეგორიულად ვეწინააღმდეგები სიკვდილით დასჯას.
ფრედკინი: ესე იგი, როგორც მივხვდი, თქვენ პოლიციასთან ერთად დადიოდით და შეისწავლიდით მკვლელობის ადგილებსა და დეტალებს.
ლანგი: არა, ყოველთვის არა. მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში. როდესაც საქმე ეხებოდა ძალიან სპეციფიურ დანაშაულს.
მე ძალიან ბევრი დამნაშავე გავიცანი და ისინი ჩემს მიმართ ყოველთვის კეთილგანწყობილნი იყვნენ. ‘’M’’-ის ფინალურ სცენაში სწორედ ეს კრიმინალები ვათამაშე, რადგან მინდოდა ეკრანზე ნამდვილი დამნაშავეები მეჩვენებინა.
ამის შესახებ პოლიციამაც კი არაფერი იცოდა. როდესაც ისინი გადასაღებ ადგილზე მივიყვანე, ინფორმაციამ გაჟონა. ფრიც ლანგი თავის ფილმში ნამდვილ დამნაშავეებს იღებსო. მე სასწრაფოდ ერთ დუბლში გადავიღე ეს სცენა და მათ დროულად დავატოვებინე გადასაღები მოედანი.
მე არასდროს მიმუშავია მათთან ერთად, არასდროს გამიზიარებია მათი შეხედულებები. უბრალოდ მათ შესწავლას ვცდილობდი. მინდოდა, გამეგო რაღაც ახალი და სპეციფიური მათი მოტივებისა და ადამიანური ბუნების შესახებ.
ფრედკინი: მოგვიანებით, თქვენ არაერთი ფილმი გადაიღეთ კრიმინალებზე…
ლანგი: არა, კრიმინალებზე არა. მოდით ერთ ისტორიას მოგიყვებით.
როგორც უკვე გითხარით, ჩემი კინოში მოღვაწეობის საწყის ეტაპზე ღრმად მწამდა ბედისწერის. ნელ-ნელა კი, რაც დრო გადიოდა, ვგრძნობდი, რომ ამ უკანასკნელის მიმართ რწმენას ვკარგავდი. მე აღარ მჯეროდა ბედისწერის.
ხოლო ჩემი გერმანიაში მოღვაწეობის პერიოდში გადაღებული უკანასკნელი ფილმები, სწორედ ამის თქმას ცდილობდა.
შემდეგ როდესაც ამერიკაში აღმოვჩნდი, ზიგფრიდ კრაკაუერი გავიცანი.
მოგეხსენებათ, ისიც ჩემსავით იძულებული გახდა, გერმანია დაეტოვებინა.
ის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმში მუშაობდა და ვიცოდი, რომ რაღაც წიგნს წერდა. თუმცა არასდროს მიკითხავს მისთვის ამ წიგნის შესახებ.
როდესაც დაასრულა და წავიკითხე, სრულიად შოკირებული დავრჩი.[2] რაც იქ ეწერა, სრული სიცრუე იყო.
მხოლოდ ერთი თუ ორი ფილმი არსებობდა 20-იან წლებში, რომელიც შესაძლოა დაგეკავშირებინათ ჰიტლერის მმართველობის პერიოდთან, მაგრამ არა ყველა მათგანი!
არც ჩემი, არც მურნაუსი და კიდევ ბევრი სხვა იმდროინდელი რეჟისორის ფილმები არ იყო კავშირში ამ საკითხთან. ეს სრული სიცრუეა.
ვფიქრობ, კრაკაუერმა თავისი წიგნით უდიდესი ზიანი მიაყენა ახალგაზრდობას, რომელსაც მართლა სჯეროდა იმის, რაც მან დაწერა.
მე უკვე საკმაოდ გათვითცნობიერებული ვიყავი პოლიტიკაში, როდესაც ‘’მეტროპოლისზე’’ ვმუშაობდი. და ის, რასაც თქვენ ამბობთ, რომ დამნაშავეებზე ვიღებდი ფილმებს, სიმართლეს ნამდვილად არ შეესაბამება.
მე მინდოდა, თითი გამეშვირა მათკენ, მეჩვენებინა ის ‘’სოციალური ბოროტებები’’- როგორც თქვენ მათ უწოდებთ. მე არ ვარ პოლიტიკოსი და ნამდვილად ვერ გეტყვით, რა უნდა მოვუხერხოთ ამ ‘’ბოროტებებს’’. მაგრამ მე შემიძლია და ჩემი მოვალეობაცაა, მიგითითოთ მათზე, თვალი აგიხილოთ და დაგანახოთ, რომ ისინი ჩვენს შორის არიან.
თქვენ იცით, რომ სკოლებში რელიგია არ ისწავლება. როგორ უნდა ასწავლოთ ადამიანებს ეთიკა რელიგიის გარეშე? მე არ ვარ რელიგიური ადამიანი, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ეთიკის სწავლა მხოლოდ რელიგიის დახმარებით არის შესაძლებელი.
ფრედკინი: თქვენ ამბობთ, რომ არ გაინტერესებთ კრიმინალური ისტორიები, მაგრამ თქვენს ფილმებში მუდმივად არის თემები, რომლებიც ეხება ‘’სოციალურ ბოროტებებსა’’ და მკვლელობებს.
ლანგი: სოციალურ ბოროტებებს და არა მკვლელობებს.
ფრედკინი: როგორ ფიქრობთ, დღევანდელი გადმოსახედიდან ‘’მეტროპოლისში’’ არის თუ არა მარქსისტული მესიჯები?
ლანგი: არ ვიცი, ‘’მეტროპოლისი’’ უკანასკნელად ძალიან დიდი ხნის წინ ვნახე.
ფრედკინი: რას ფიქრობთ ‘’მეტროპოლისზე’’, როგორც ფილმზე ?
ლანგი: იმ პერიოდში, როცა ვიღებდი, ძალიან მომწონდა. როდესაც დავასრულე, შემძულდა. ერთი ძალიან მარტივი მიზეზის გამო: ჩემმა ცოლმა, თეა ფონ ჰარბოუმ გადამიწყვიტა ფილმის ფინალი.
ფილმი მთავრდება ფრაზით: ‘’ადამიანის გონებისა (დამსაქმებელი) და ხელის (დასაქმებული) დამაკავშირებელი მხოლოდ გულია!‘’
მე ამის არ მჯეროდა!- არ მჯეროდა, რომ ოდესმე ვიცხოვრებდით ისეთ სამყაროში, სადაც ადამიანების ბედ-იღბალს გული გადაწყვეტდა და არა გონება.
50-იან წლებში მივიღე ანონიმური წერილი “ვაშინგტონ პოსტიდან”, სადაც ეწერა, რომ ისინი იზიარებდნენ ჩემს მოსაზრებას მუშათა კლასზე. ჩვენ გულისხმიერება და სიკეთე უნდა გამოგვეჩინა მათ მიმართ.
60-იანი წლების ბოლოს პერიოდულად ლექციებს ვატარებდი უნივერსიტეტებში კითხვა-პასუხის რეჟიმში. ერთ დღესაც სტუდენტებს ასეთი კითხვა დავუსვი: ‘’ რა გძულთ ყველაზე მეტად თანამედროვე ( კაპიტალისტურ) წეს-წყობილებაში?’’
მათ კი მიპასუხეს: ‘’კომპიუტერების მიერ ნასაზრდოები სოციუმი. ის, რაც დღესდღეობით ყველაზე მეტად გვაკლია, არის თბილი, ადამიანური ურთიერთობები’’.
და უეცრად გავიფიქრე, რომ შესაძლოა მე მაშინ ვცდებოდი და ჩემი ცოლი მართალი იყო. ყველაზე მნიშვნელოვანია, გქონდეს გული…
ფრედკინი: ანუ ‘’მეტროპოლისის’’ მთავარი მესიჯი სწორედ ეს არის.
ლანგი: დიახ.
ფრედკინი: თქვენ ამბობთ, რომ ‘’მეტროპოლისის’’ გადაღების პერიოდში მარქსისტულ იდეოლოგიას არ იზიარებდით, თუმცა შემდგომში არაერთხელ განაცხადეთ, რომ მემარცხენე პოზიციაზე დგახართ.
ლანგი: დიახ, მაგრამ არა იმ პერიოდში. ეს მოგვიანებით იყო, ‘’მეტროპოლისის’’ გადაღების შემდეგ.
‘’მეტროპოლისის’’ გადაღებიდან ზუსტად 47 წელი გავიდა. იმ დროს მე მაინტერესებდა მუშათა კლასის მდგომარეობა დიქტატორულ მმართველობაში. მაგრამ ამის მეტს ვერაფერს გეტყვით. 50 წელი ძალიან დიდი დროა იმისათვის, რომ თითოეული დეტალი კარგად გახსოვდეს.
ფრედკინი: გქონდათ თუ არა ნანახი ჰიტლერის საჯარო გამოსვლები მანამ, სანამ ‘’მეტროპოლისს’’ გადაიღებდით ?’’
ლანგი: არა, ნამდვილად არა.
ფრედკინი: იმიტომ გეკითხებით, რომ ‘’მეტროპოლისის’’ მთავარი გმირი ცალსახად ჰიტლერის პროტოტიპად შეგვიძლია მივიჩნიოთ. თითქოს ჰიტლერმა ბევრი რამ სწორედ თქვენი გმირისგან ისესხა…
ლანგი: ამას იმიტომ ამბობთ, რომ პირადად არასდროს გინახავთ და მოგისმენიათ ჰიტლერის გამოსვლები.
ჰიტლერი ექსცენტრული აგიტატორი იყო მთელი არსებით, ხოლო რაც შეეხება ჩემს გმირს, ის ძალიან წყნარი კაცია.
ფრედკინი: მე ვსაუბრობ მის ჟესტებსა და აროგანტურობაზე.
ლანგი: რას გულისხმობთ, ვერ ვხვდები. ჩემი გმირი იყო ადამიანი, რომელსაც ღრმად სწამდა დიქტატორული მმართველობის. სულ ეს არის.
ფრედკინი: 1927 წელს ხმის გამოყენების შესაძლებლობა რომ გქონოდათ, გამოიყენებდით ‘’მეტროპოლისში’’ ?
ლანგი: გამორიცხულია! ერთ ამბავს მოგიყვებით.
რამდენიმე წლის შემდეგ გადავიღე ფილმი სახელწოდებით “ქალი მთვარეზე”/”Frau im Mond”. ეს ფილმი ‘’ფრიც ლანგის კორპორაციას’’ ეკუთვნოდა. ‘’UFA’’-მ კი ფილმის ჩვენების უფლებები შეიძინა. ამერიკელებს სურდათ, ფილმისთვის ხმა დაედოთ, თუმცა მე კატეგორიული წინააღმდეგი ვიყავი.
როდესაც უხმო ფილმს ახმოვანებ, შენ უბრალოდ კლავ მის კინემატოგრაფიულ ღირებულებებს.
ამ საკითხის გამო მათთან კონფლიქტი მომივიდა და ‘’UFA’’-მ ჩემს კომპანიას კონტრაქტი გაუწყვიტა.
ფრედკინი: როგორც ვიცი, ‘’M’’-ის შექმნის ინსპირაცია დიუსელდორფის მასობრივი ხოცვა-ჟლეტიდან აიღეთ.
ლანგი: ტყუილია, სინამდვილეში სხვაგვარად იყო. ჩემს ცოლს, თეა ფონ ჰარბოუს ვუთხარი, რომ მინდოდა ფილმის გადაღება ყველაზე სასტიკ და ბინძურ დანაშაულზე.
ჩვენ ერთობლივად დავიწყეთ სცენარზე მუშაობა. ერთ დღესაც მე მას ვუთხარი:
‘’ძვირფასო, რაღაც იდეა მაქვს ! რას იტყვი ბავშვის მკვლელზე ? ‘’- მას მოეწონა ჩემი იდეა.
სცენარი კი გაცილებით ადრე გვქონდა მზად, ვიდრე თქვენს მიერ ნახსენები მოვლენა მოხდებოდა.
ბავშვის მკვლელის როლზე მინდოდა, ისეთი მსახიობი მეპოვნა, რომელზეც ვერავინ იფიქრებდა, რომ ამის ჩამდენი იყო. და მე ვიპოვე პიტერ ლორი.
ის მოვიდა ჩემთან (წარმოდგენა არ მქონდა, ვინ ან რა ეროვნების იყო) და მითხრა, რომ თეატრის მსახიობი იყო.
ფრედკინი: იმ დროისათვის პიტერ ლორის კინოში მუშაობის არანაირი გამოცდილება არ ჰქონდა?
ლანგი: არანაირი.
ფრედკინი: რატომ გადაწყვიტეთ მაინცდამაინც მისი აყვანა?
ლანგი: დარწმუნებული ვიყავი, პიტერ ლორის მსგავსი შესახედაობის ადამიანზე ვერავინ იფიქრებდა, რომ იგი სასტიკ მკვლელობებს ჩაიდენდა.
ფრედკინი: ‘’M’’-ის ორიგინალი სათაურია ‘’მკვლელები ჩვენს შორის’’. თქვენი მიზანი ლამბროსოს თეორიის უარყოფა ხომ არ იყო ?
ლანგი: არა, ამაზე არც კი მიფიქრია.
მომისმინეთ, თქვენ ყოველთვის გგონიათ, რომ არსებობს რაღაც საიდუმლო, ფარული მესიჯი, როდესაც ფილმს აკეთებ.
მე ასე არ ვფიქრობ. დარწმუნებით შემიძლია გითხრათ, რომ ერთხელაც არ გამხსენებია ლამბროსო გადაღების პროცესში.
ფრედკინი: ერთხელ მისტერ პოლანსკიმ მითხრა, რომ, როდესაც რეჟისორი ძალადობაზე და მკვლელობაზე იღებს ფილმს, აუცილებლად უნდა აჩვენოს ეს აქტი ეკრანზე, რათა გაამძაფროს მაყურებლის ემოცია. სხვა შემთხვევაში მისი სურათი ერთ დიდ ბინძურ ხუმრობას დაემსგავსებაო.
ლანგი: მერე?
ფრედკინი: რატომ გადაწყვიტეთ, რომ არ გეჩვენებინათ მთავარი გმირის მიერ ჩადენილი მკვლელობები?
ლანგი: იმიტომ, რომ ვფიქრობ, მაყურებელმა თავად უნდა წარმოიდგინოს ეს მკვლელობები. მე ვერ გაჩვენებდით ეკრანზე მკვლელობის 10 სხვადასხვა სცენას.
ფრედკინი: ხომ არ გსურდათ, რომ მაყურებელს მისადმი ემპათიის გრძნობა გასჩენოდა?
ლანგი: არა, რატომ? პირიქით.
ფრედკინი: თქვენი გმირი არ არის ისეთი სასტიკი, როგორიც უნდა იყოს. თითქოს ბედისწერამ განსაზღვრა ის, რომ იგი ბავშვების მკვლელი გამხდარიყო.
ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, თითქოს თქვენ თანაუგრძნობთ მას.
ლანგი: როგორ ფიქრობთ, მკვლელების უმეტესობა მკვლელად იბადება?
ფრედკინი: არა.
ლანგი: მაგრამ, ასე ჩანს…
ფრედკინი: ფრიც, როგორ გგონიათ, არის თუ არა თქვენს მიერ გერმანიაში გადაღებული ფილმები სამყაროს დეპრესიული ხედვა?
ლანგი: იგივე განცდა არ გრჩებათ, როდესაც დღევანდელ ეპოქაში გადაღებულ ფილმებს უყურებთ?
ფრედკინი: მე არ ვსაუბრობ დღევანდელ ფილმებზე.
ლანგი: უბრალოდ მიპასუხეთ.
ფრედკინი: კი, შესაძლოა.
ლანგი: როდესაც თითს იშვერთ რაღაცისაკენ, მაგალითად ბოროტებისაკენ, თქვენ არ ხართ პოლიტიკოსი, რომ რაიმეს შეცვლა შეგეძლოთ. მაგრამ შეგიძლიათ, თქვენს ფილმში მიანიშნოთ ბოროტების არსებობაზე.
ფრედკინი: გასაგებია.
ლანგი: შეიძლება გულწრფელად გითხრათ რაღაც?
ფრედკინი: დიახ.
ლანგი: ვერ ვიტან ინტერვიუების მიცემას და გეტყვით რატომ.
როდესაც რეჟისორი აკეთებს ფილმს და სურათი ვერ/არ გამოხატავს იმ სათქმელს, რისი თქმაც ავტორს სურდა, მას უწევს თავის მართლება ჟურნალისტებთან, მაყურებელთან და იმის ახსნა, თუ რატომ გადაიღო ასე და არა ისე.
ფილმს თავად უნდა შეეძლოს თქვენთან საუბარი.
ფრედკინი: რას იტყვით უკუთვლის სცენაზე ფილმიდან ‘’ქალი მთვარეზე’’?
ლანგი: ორ რამეს ვიტყვი.
უკუთვლა – თუ შენ დაიწყებ თვლას ასე: 1,2,3,4,5,6,7,8… ვერასდროს მიხვდები, სად უნდა დაასრულო – 15-ზე, 20-ზე, ან შეიძლება 30-ზე, ვინ იცის.
მაგრამ, როცა უკუღმა იწყებ თვლას: 10, 9, 8… და ბოლოს 0. იცი, რომ 0-ზე უნდა გაჩერდე.
ასე რომ, მე გამოვიგონე უკუთვლა.
ამასთან დაკავშირებით უცნაურ ამბავს გიამბობთ.
როდესაც ასტრონავტების მეხუთე ჯგუფი მთვარეზე გაფრინდა, მათ თქვეს: ‘’ეს გაფრენა იყო იმის იდენტური, რაც ფრიც ლანგმა თავის ფილმში აჩვენა’’.
1] “დოქტორ მაბუზეს აღთქმის” ფრანგული ვერსია, რომელიც ფრიც ლანგმა თავად გადაიღო იმავე წელს (მთარგმნელის შენიშვნა)
[2] ლანგი წარმოშობით ავსტრიელი იყო (მთარგმნელის შენიშვნა)
[3] იგულისხსმება ზიგფრიდ კრაკაუერის “გერმანული კინოს ფსიქოლოგიური ისტორია. კალიგარიდან ჰიტლერისკენ” (მთარგმნელის შენიშვნა)
