მთარგმნელი: მარიამ გუნია
უკვე ვასრულებთ ანდრეი რუბლიოვის შესახებ ფილმზე მუშაობას. მოქმედება XV საუკუნეში ვითარდება და ურთულესი აღმოჩნდა იმის წარმოდგენა, თუ „როგორი იყო იმ დროს ყველაფერი“. საყრდენად ნებისმიერი შესაძლო წყაროს — არქიტექტურის, წერილობითი ძეგლების, იკონოგრაფიის — გამოყენება გვიწევდა.
ჩვენ რომ იმ პერიოდის სამყაროსა და ფერწერული ტრადიციის აღდგენის გზას გავყოლოდით, ცრუ კინემატოგრაფიულ შედეგს მივიღებდით — შეიქმნებოდა სტილიზებული და მხოლოდ პირობითად ძველი რუსული ყოფა, რომელიც, უკეთეს შემთხვევაში, შორიდან მოგვაგონებდა იმ ეპოქის მინიატურებსა თუ ხატწერას. ვერასდროს ვიგებდი, როგორ უნდა აგებულიყო რომელიმე ფერწერული ნამუშევრის მიხედვით, მაგალითად, მიზანსცენა, ასე ხომ მარტოოდენ გაცოცხლებული ფერწერის ეფექტი მიიღწევა, რასაც შემდეგ მოყვება ზედაპირული ქება და კომპლიმენტების კორიანტელი: „ოჰ, როგორი ინტელიგენტი ავტორები არიან“ ან „რაოდენ ზუსტად იგრძნობა ეპოქის სული. „მაგრამ ყოველივე ეს ხომ ღუპავს კინემატოგრაფს?!
სწორედ აქედან გამომდინარე, ჩვენს ერთ-ერთ მიზანს მაყურებლისთვის XV საუკუნის იმგვარად გაცოცხლება წარმოადგენდა, რომ მას არც კოსტუმებში და არც ყოფასა და არქიტექტურაში არ ეგრძნო ერთგვარი „გაძეგლებული“ და სამუზეუმო ეგზოტიკა. პირდაპირი დაკვირვებისა და, თუ შეიძლება ასე ითქვას, „ფიზიოლოგიური“ ჭეშმარიტების ეფექტის მისაღწევად იმდროინდელი არქეოლოგიური და ეთნოგრაფიული სინამდვილის უკუგდება გვიწევდა. რა თქმა უნდა, ვაწყდებოდით პირობითობასაც, მაგრამ იგი „გაცოცხლებული ფერწერის“ პირობითობებისგან სრულიად განსხვავდებოდა. XV საუკუნის მაყურებლისთვის ჩვენი გადაღებული მასალა ისეთივე უცნაური იქნებოდა, როგორც თავად ჩვენ და ჩვენი ამჟამინდელი რეალობა. ექვსასი წლის წინანდელი მატერიალური მასალისგან კინოფილმს ვერ შევქმნით იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ XX საუკუნეში ვიმყოფებით. მიუხედავად ყველაფრისა, მე მწამდა და ახლაც მწამს, რომ რთული გარემოპირობების არსებობის შემთხვევაშიც მიიღწევა საწადელი, თუკი, დაუღალავი შრომისა და „მზის სხივის უნახაობის“ ფასად, ბოლომდე გავყვებით არჩეულ გზას. ალბათ, ბევრად უფრო მარტივი იქნებოდა ამჟამინდელი მოსკოვის ქუჩებში გასვლა და რეალობის ფარული კამერით გადაღება, მაგრამ რას ვიზამთ…
როგორც არ უნდა ვეცადოთ, XV საუკუნე იმდროინდელი ძეგლების მიხედვით შევისწავლოთ, ზუსტად მაინც ვერ აღვადგენთ იმ ეპოქის ყოფას. მაგრამ, აი, რუბლიოვის „სამების“ ხატს სულ სხვაგვარად აღვიქვამთ — არა როგორც მხატვრის თანამედროვენი… იგი თითქოს რამდენიმე საუკუნეს მოიცავს, ცოცხალი იყო მაშინ, ცოცხალია ახლაც და XX და XV საუკუნეების ადამიანებს ერთმანეთს აკავშირებს. შეგვიძლია, „სამება“ ხატად ან კონკრეტული ეპოქის მხატვრული სტილის ამსახველ ბრწყინვალე სამუზეუმო ექსპონატად მოვიაზროთ, მაგრამ არსებობს ამ ძეგლის აღქმის კიდევ ერთი უხილავი მხარე — „სამების“ ხატი ადამიანის სულიერი არსის შემცველია, რომელიც დღემდე ცოცხლობს და გამოძახილს პოულობს ჩვენში, XX საუკუნის მეორე ნახევარში მცხოვრებ ადამიანებში. ამ ასპექტმა განსაზღვრა ჩვენი მიდგომა იმ რეალობისადმი, რომელმაც შვა „სამების“ ხატი.
ამ მიდგომის გათვალისწინებით, თითოეული კადრისთვის უნდა შეგვემატებინა რაღაც ისეთი, რაც მთლიანად გააცამტვერებდა ეგზოტიკისა და სამუზეუმო რესტავრირებულობის განწყობას.
სცენარში ერთი ასეთი ეპიზოდი იყო: მთელი ცხოვრება ფრენაზე მეოცნებე კაცი ამზადებს ხელნაკეთ ფრთებს, ძვრება ტაძარზე, ხტება იქედან და იღუპება. ჩვენ შევეცადეთ, ჩავწვდომოდით ამ ეპიზოდის ფსიქოლოგიურ შიგთავსს და ისე გადმოგვეტანა ეკრანზე. ცხადია, მართლაც არსებობდა გაფრენაზე მეოცნებე ადამიანი, ამიტომ ჯერ წარმოვიდგინოთ, როგორ მოხდებოდა ყველაფერი რეალურად: იღლიაში ამოჩრილი ფრთებით, კაცი ტაძრის კედელზე აცოცდა, მას ხალხი მისდევდა და ამიტომ ჩქარობდა…შემდეგ კი გადმოხტა. ნეტავი, რას იგრძნობდა ან რას ნახავდა პირველად გაფრენილი ეს ადამიანი? ვერც ვერაფრის ხილვას მოასწრებდა და მხოლოდ საზარელ და მოულოდნელ ვარდნას იგრძნობდა… ამ ეპიზოდის იდეა მეტად პირდაპირია, რადგან ჩვენ უკვე მივეჩვიეთ მსგავს ასოციაციებს, ამიტომაც ამ სცენაში ფრენის პათოსი და სიმბოლური დატვირთვა სრულიად განადგურებულია — მხოლოდ ისღა დაგვრჩენია, ეკრანზე ვიღაც ტეტია გამოვაჩინოთ, შემდეგ კი ვუყუროთ მის ვარდნას და სიკვდილს. ამ „გაფრენით“ გამოწვეული ადამიანური კატასტროფა უკვე ისეთივე კონკრეტული მოვლენაა ჩვენთვის, როგორც ჩვენ წინაშე მანქანის ბორბლებში ჩავარდნილი ადამიანის სიკვდილი — ორივე შემთხვევაში, მიწაზე უგონოდ განრთხმეულ სხეულს ერთნაირად აღვიქვამთ.
სწორედ ამიტომ, დიდხანს ვეძებდით ისეთ ხერხს, რომლითაც გავანადგურებდით ამ ეპიზოდის სიმბოლიზმის პლასტიკურობას და ხელოვნურობას. ძიების შედეგად დავასკვენით, რომ მთავარი პრობლემა ფრთები იყო. აღნიშნული სცენის „იკაროსისეული“ კომპლექსის დასამსხვრევად ტყავისგან, ძონძებისა და თოკებისგან უღიმღამო საჰაერო ბურთი შევაკოწიწეთ და ფრთების ნაცვლად გამოვიყენეთ, რამაც, ვფიქრობ, ეპიზოდის ხელოვნური პათოსი განაქარვა და მოვლენას უნიკალურობა შესძინა.
პირველ რიგში, აუცილებელია არა კონკრეტული მოვლენისადმი საკუთარი დამოკიდებულების წარმოჩენა, არამედ მისი აღწერა. რეჟისორის დამოკიდებულებას უკვე დასრულებული, ერთ მთლიანობად ჩამოყალიბებული კინოსურათი გამოავლენს… ზუსტად ისე, როგორც მოზაიკა, რომლის თითოეული ნატეხი განსხვავებული — ლურჯი, თეთრი, მეწამული — ფერისაა, საბოლოოდ, აწყობილი სურათის ხილვისას კი ვხვდებით, რა სურდა ავტორს.
