თარგმანი: ლევან ცხოვრებაძე
ბრაზილიურმა ფილმმა, ბაკურაუმ, დაიმსახურა საერთაშორისო აღიარება, როგორც 2020 წლის ერთ-ერთმა საუკეთესო ფილმმა. თუმცაღა, ბრაზილიაში, სურათმა განარისხა ულტრა-მემარჯვენე მთავრობა, რომელიც მოწადინებულია ჩამოაქციოს ქვეყნის კინოინდუსტრია. ბაკურაუს რეჟისორები საუბრობენ იაკობინთან თუ როგორ ააღორძინა ლულას (ბრაზილიის ექსპრეზიდენტი) მთავრობამ ბრაზილიური კულტურული სცენა და რას აკეთებს ბოლსანარო მის დასანგრევად.
ინტერვიუს ავტორები: ნიკოლას ალენი და დანიელ კარნეირო ლეო
ბაკურაუ (2019), რეჟისორები: კლებერ მენდოსა ფილიო და ჟულაიანო დორნელი
ბრაზილიური, სათავგადასავლო სამეცნიერო ფანტასტიკური თრილერი, ბაკურაუ, 2020 წლის ერთ-ერთ საუკეთესო ფილმად მიიღო ფართო აუდიტორიამ, რაც აგრეთვე იუწყება კლასობრივი ცნობიერების კინოს მზარდ ტალღაზე. ფილმს, ჟულიანო დორნელისა და კლებერ მენდოსა ფილიოს რეჟისორობით, კრიტიკოსები კეთილგანწყობილნი ადარებდნენ ბონ ჯონ-ჰოს პარაზიტს, და ამ ორ, რესიფიში დაბადებულ კინემატოგრაფისტს არ შერცხვენია, გამოეყენებინა თავიანთი ცნობადი ადამიანის ტრიბუნა პოლიტიკურ საკითხებზე სასაუბროდ. ფილმის გამოსვლის პერიოდიდან გამომდინარე, აგრეთვე მოსალოდნელი იყო რომ კომენტატორები, ბაკურაუს, განიხილავდნენ, როგორც ანტი-ბოლსანარო მანიფესტს. ანაქრონიზმის მიუხედავად, (ბაკურაუ გადაიღეს ჟეირ ბოლსანაროს 2018 გამარჯვებამდე) სიმართლის მარცვალი მაინც არსებობს.
ბაკურაუ, თითქმის არ ექვემდებარება კლასიფიკაციას. კრიტიკოსებმა მოუქნელად სცადეს გამოეხატათ დაუძლეველი საკითხები, მაგრამ თითქოს ეთანხმებიან იმ ფაქტორებს, რაც ხდის ფილმს ასე ეფექტურს; რომ მან მოიცვა ბრაზილიური საზოგადოება, მთელი თავისი კომპლექსურობით, და გარდაქმნა ეს რეალობა გაუცხოების სქემაში. ჰოლივუდისთვის კარგად ნაცნობი ჟანრული კონვენციების დაპირისპირება გაუდაბურებულ და გაღატაკებულ სერტაოს ფონთან, რეგიონში არსებული უთანასწორობები და უსამართლობები ტვირთავენ ხანდახან-აუტანელ ინტენსიურობას ცნობილ სამეცნიერო ფანტასტიკის და ვესტერნულ ტროპებს. თუმცაღა, სერტაო, ბრაზილიის ისტორიულად მიტოვებულ ჩრდილო-აღმოსავლეთში მოთავსებული, უფრო მეტია ვიდრე ფონი.
კარიერის დასაწყისიდანვე, დორნელიმ და ფილიომ მიზნად დაისახეს ჩრდილო-აღმოსავლეთის დაწინაურება ეროვნულ კულტურულ რუკაზე. 2016 წლის მერწყულის და განსაკუთრებით 2019-ის ბაკურაუს წარმატებასთან ერთად, მათ რეგიონი საერთაშორისო ყურადღების ცენტრში მოაქციეს, რაც თავზარს სცემს ბრაზილიელ კონსერვატორებს.
მართლაც, ბაკურაუს რეჟისორები იბრძვიან მემარჯვენეებთან, რასაც უკან, მინიმუმ 2016-ში მივყავართ, როდესაც, კანში, საჯარო პროტესტი გამოხატეს, ყოფილი პრეზიდენტის, დილმა რუსეეფის წინააღმდეგ მიმართული უსისხლო სახელმწიფო გადატრიალების მიმართ. ამის შემდეგ, ფილიო, სამთავრობო ფინანსური საბოტაჟის სამიზნე გახლდათ, და ორივე, მერწყულიც და ბაკურაუც გამოხატულად უგულებელყვეს ოსკარის კანდიდატებიდან.
ბოლსანაროს ადმინისტრაცია, განსაკუთრებული აგრესიულობით გამოირჩეოდა, ისეთი მნიშვნელოვანი კულტურული ინსტიტუციების გასანადგურებლად, როგორიცაა ბრაზილიის ეროვნული კინოს სააგენტო და სინემატეკა ბრაზილეირა. ეს მხეცური თავდასხმები სახელოვნებო და საგანმანათლებლო ფონდებზე, ტიპური სვლაა ულტრა-მემარჯვენე სახელმძღვანელოში. მაგრამ ისინი ასევე წარმოადგენენ შემახსენებელს იმისა რომ, ყველა თავისი ნაკლით, კრიტიკულ მდგომარეობაში აღმოჩენილმა მუშათა პარტიამ (Partido dos Trabalhadores, PT) დატოვა უმნიშვნელოვანესი მემკვიდრეობა კულტურულ და საგანმანათლებლო სფეროებში, რის წაშლაც არც ისე მარტივია.
იაკობინთან საუბარში, ბაკურაუს რეჟისორები მკაფიოდ უსვამენ ხაზს ამ მემკვიდრეობას. როგორც დორნელი და ფილიო აღნიშნავენ, სწორედ ჩრდილო-აღმოსავლეთი იყო ის ადგილი, რომელმაც მნიშვნელოვანი წინსვლა განიცადა თანმიმდევრული მუშათა პარტიის ადმინისტრაციაში, როგორც კულტურულ, აგრეთვე სოციალურ საკითხებში. რეალურად, მთავრობის მხარდაჭერა, ისტორიულად მარგინალიზებული რეგიონისთვის იმდენად მნიშვნელოვანი იყო, რომ დორნელი და ფილიო, მუშათა პარტიისა და თავისი სახელოვნებო ტრაექტორიის მჭიდრო კავშირსაც ცნობენ.
ნიკოლას ალენი და დანიელ კარნეირო ლეო, ელაპარაკნენ რეჟისორებს, რათა გაეგოთ მეტი იმ რეგიონის შესახებ, რომლითაც შთაგონებულია ბაკურაუ – ბრწყინვალე ბრაზილიური ფილმი, სრულიად განსხვავებული სხვებისგან.
იაკობინი: ბევრი რაღაც მოხდა ბრაზილიაში ამ ათი წლის განმავლობაში, რამაც მიგიყვანათ ბაკურაუმდე : დილმა რუსეეფი გადაირჩიეს 2014-ში, მხოლოდ იმიტომ რომ ორი წლის შემდეგ განედევნათ გადატრიალებაში; სოციალისტი საბჭოს წევრი ქალი, მარიელ ფრანკო მოკლეს; და 2018-ში, ბოლსანარო აირჩიეს. როგორი შეგრძნება იყო, შეგექმნათ ფილმი ბრაზილიის უახლეს ისტორიაზე დაყრდნობით, როდესაც ისტორია ასე რადიკალურად იცვლებოდა?
ჟულიანო დორნელი: სინამდვილეში, ბაკურაუს იდეა, იმ დისკომფორტის შეგრძნებით დაიწყო, რასაც კლებერი და მე ვგრძნობდით ბრაზილიაში გაკეთებული ამჟამინდელი ფილმების მიმართ. ჩვენ ვუყურებდით ბევრ დოკუმენტურ ფილმს სერტაოს შესახებ, სადაც ბაკურაუა გადაღებული, ფილმებს, რომლებიც ჩარჩოში სვამდნენ რეგიონის მაცხოვრებლებს, როგორც გაღატაკებულ ინდივიდებს, სრულ იზოლაციაში. ვიყავით კინოფესტივალზე ბრაზილიაში და ვნახეთ საკმაო რაოდენობის დოკუმენტური ფილმები, რომელთაგან ბევრი კარგი იყო, თუმცა თითქმის ყოველთვის, ერთნაირი პატერნალური დამოკიდებულებით განმსჭვალული სერტაოელების ფიგურის მიმართ.
ბაკურაუზე ბევრად ადრე, ჩვენ გავაკეთეთ მოკლემეტრაჟიანი ფილმი 2009 წელს, სახელად რესიფი ფრიო მოკუმენტურ სტილში იყო გადაღებული, თუმცა, რეალურად, ის იყო სამეცნიერო ფანტასტიკა კლიმატურ ცვლილებებზე ბრაზილიის ჩრდილო-აღოსავლეთში (სადაც სერტაო მდებარეობს). რესიფი ფრიომ მოიპოვა ფართო აღიარება, და მისმა დივიდი გაყიდვებმა ბრაზილიაში ჰარი პოტერს გაასწრო..
ერთ ღამეს, როდესაც ფილმის წარმატებას ავღნიშნავდით, მივედით იმ დასკვნამდე, რომ არ არსებობს ჟანრული კინოს ტრადიცია ბრაზილიაში და თუ როგორ დაიბადა მთელი ფენომენი ჰოლივუდური სისტემის ჭერქვეშ. ბრაზილიაში, იმ კინემატოგრაფისტებს, ვინც ჟანრულ კინოში მუშაობდნენ, არასდროს მიუღიათ თავისი წილი აღიარება – მაგალითად ავიღოთ ზე დო კაიშო, სრული გენიოსი და მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი ხელოვანი სხვადასხვა მედიუმებში. არასდროს მიუღია იმხელა პატივისცემა, რასაც იმსახურებდა.
არსებითად, ბაკურაუ იმიტომ გამოვიდა, რომ ისეთი ჟანრული კინოს კეთების სურვილი აგვესრულებინა, რომელიც, აგრეთვე, სრულიად ბრაზილიური იქნებოდა. ეს ნაწილობრივ ნიშნავდა, არსებული სატელევიზიო ჟურნალისტიკისა და ტელენოვების ტრადიციის გადამუშავებას, რასაც ძალიან სწორხაზოვანი გზა აქვს პოპულარული ბრაზილიური კლასების რეპრეზენტირებისა და კონფლიქტებისა და წინააღმდეგობების გამოკვლევას ამ რეპრეზენტაციებში. ბრაზილიური ჟანრული კინოს კეთებამ, გვაიძულა ხელახლა გვენახა ბრაზილიური კინო – და პერნამბუჩოს კინო (ჩრდილო-აღმოსავლეთის – რაც ძირითადად მოტივირებულია ასახოს პოპულარული კულტურა, ფოლკლორული მოტივები, და აფრო-ბრაზილიური კულტურა).
ეს იყო ათი წლის წინ. როგორც თქვენც მიგვითითეთ, ჩვენ თითქმის ათწლეული შევალიეთ ბაკურაუზე საუბარს. თუმცა, როდესაც უკვე გრანტების მოპოვებისა და სცენარზე მუშაობის დაწყების დრო დადგა 2016-ში, დონალდ ტრამპი გამოჩნდა სცენაზე. როგორც კი ცხადი გახდა რომ ტრამპი იქნებოდა შეერთებული შტატების შემდეგი პრეზიდენტი, ჩვენ, ორი რაღაც გავაანალიზეთ: ფილმს ესაჭიროებოდა რამე უფრო მძაფრის მიმართ ცვლილება. და მეორე, ჩვენ ვუპოვეთ ანტაგონისტები ბაკურაუს – ამერიკელები.
შეერთებული შტატები ერთდროულად ლამაზიცაა და მახინჯიც და სავსეა წინააღმდეგობებით – როგორც ბრაზილია. ამ შედარებით, ჩვენ დავიწყეთ საუბარი ვესტერნის ჟანრზე, ვფიქრობდით, თუ რამდენადაა დისტანცირებული კამერა ინდიელებისგან, 1940-იანი წლების კლასიკურ ვესტერნებში – მათგან, ვინც წარმოჩინდებიან, როგორც საფრთხის მომტანები და მხეცები – როდესაც ის (კამერა) ახლოდან მისდევს თეთრ მამაკაცს და ამყარებს მის ხელსაყრელ მდგომარეობას. ინდიელების რეპრეზენტირების გზები დიდად არ განსხვავდება ბრაზილიური პოპულარული კლასების ასახვისგან.
საბოლოო შესწორებები, ბოლო ცხრა თვეში შევიტანეთ სცენარში, 2017 წლის განმალობაში. ამ პერიოდში, ისევე როგორც განვიხილავდით ისტორიას, ვუყურებდით ფილმებს და ვატარებდით კვლევას ბაკურაუს შესახებ, აგრეთვე მნიშვნელოვან კავშირს ვინარჩუნებდით თანმდევ მოვლენებთან. ალბათ, ამიტომაც გამოვიდა ფილმი ძალიან წინასწარმეტყველური.
კლებერ მენდოსა ფილიო: ჩემი ფილმი, ხმები ჩვენ გარშემო 2008 წელს დაიწერა. ამ დროს, ბრაზილიამ მიაღწია შესანიშნავ, სტაბილურობის უპრეცენდენტო დონეს. თუმცა ბრაზილიური საზოგადოება წინააღმდეგობებით აღსავსეა და თუნდაც მაშინ, რაღაც ჰაერში იყო გაფრქვეული – გარკვეული შფოთი.
ჩემი შემდეგი ფილმი, მერწყული, 2013-დან 2015-მდე. როდესაც გადაღება დავიწყეთ 2015-ში, დილმას გადარჩევის შემდეგ, უკვე ვამჩნევდი გარკვეულ საგნებს, რაც დიდი ხანი იყო აღარ მენახა ან გამეგო ბრაზილიაში. მაგალითისთვის, უხილავი კულტურული და პოლიტიკური დაყოფა, ბრაზილიის უფრო მდიდარ სამხრეთსა და ღარიბ ჩრდილო-აღმოსავლეთს შორის, კვლავ ბრუნდებოდა თამაშში. როგორც პერნამბუჩოელი, ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან, ყოველთვის მგრძნობიარე ვიყავი სოციალური და გეოგრაფიული დაყოფის მიმართ. აგრეთვე, უკვე ვამჩნევდი, რომ მემარჯვენე ტიპის ფიგურები – და განსაკუთრებულად ულტრა-მემარჯვენე ფიგურები – რაც პრაქტიკულად გაქრა გასულ ათწლეულში, უკან ბრუნდებოდნენ მზარდი სიძლიერით.
როდესაც მერწყულს ვიღებდით, ლულა წარმოადგენდა პოლიტიკური შევიწროვების სრულად აბსურდული და ცრუ კამპანიის მსხვერპლს. ამ სიტუაციამ თავისი გზა გამონახა სცენარში. ცხადად მახსოვს მომენტი გადაღებებიდან, როდესაც ჯგუფის ასი წევრი მუშაობდა კამერებთან და აღჭურვილობასთან, უცებ ვიღაც მოვიდა და დაგვიყვირა: „ნამდვილ სამსახურს რატომ არ გამონახავთ ბოზის შვილებო!“ შემცბარი ვიყავი თუ რა აბსურდული იყო სიტუაცია და ვგრძნობდი რომ საქმეები არასწორი მიმართულებით ვითარდებოდა. შემდეგ, მერწყულის პრემიერაზე, ულტრა-მემარჯვენეებისგან შეტევების ატანა გვიწევდა.
2016 წელი, როდესაც მერწყული გამოვიდა, დონალდ ტრამპის გამარჯვებისა და ბრაზილიაში გადატრიალების წელი იყო. მთელი ეს დრო, ვანვითარებდით იდეას ბაკურაუზე – სათავგადასავლო სამეცნიერო-ფანტასტიკური თრილერის ჟანრული ფილმი, რომელიც სრულიად ბრაზილიური უნდა ყოფილიყო. როგორც ჟულიანომ თქვა, ჩვენ მთლიანად დაკავშირებულები ვიყავით თანმდევ მოვლენებთან და ვუყურებდით რა ხდებოდა სოციალურ მედიაში. თანაც, რომ მივყევით გლობალურ პოლიტიკურ განვითარებას, გავაანალიზეთ რომ ფილმის ფანტასტიკური და აბსურდული ელემენტები, უპირატესობა უნდა გამხდარიყო.
ხალხმა აღნიშნა რომ ბაკურაუს ბევრი იდეა, რეალურ ცხოვრებაში გადმოვიდა. მაგალითად, ფილმს ვიღებდით როდესაც ბრაზილიის ეროვნული მუზეუმი დაიწვა. ფილმში, ბაკურაუს სოფელს აქვს თავისი მუზეუმი, რაც ცენტრალური მნიშვნელობისაა – როგორც ეროვნული მუზეუმი. ეროვნული მუზეუმი ისეთივე მნიშვნელობისაა, როგორც მეტროპოლიტენის ან ბრიტანული მუზეუმი – წარმოიდგინეთ ისინი რომ დაიწვას.
მაგრამ, ხაზი უნდა გაესვას იმას რომ ბაკურაუ არ წინასწარმეტყველებს მოვლენებს ბრაზილიაში, როგორც ამას ამბობს ზოგიერთი. ბაკურაუს სცენარი ბრაზილიის ისტორიის მკაფიო შეგრძნებით დაიწერა, უმრავლესი მოვლენები ნამდვილია. თუმცა ბრაზილიურ ისტორიას საკუთარი თავის განმეორების ჩვევა აქვს. მართლა, ყველაფერი ბაკურაუში არის ძველი ისტორია. ბრაზილია, იმ ადამიანს ჰგავს, ვისაც არ შეუძლია წარსული გაკვეთილებიდან სწავლა. როდესაც ხალხი მიუთითებს იმაზე რომ ბაკურაუ ახლო მომავალშია გადაღებული, ისინი ფიქრობენ: „ეს ფუტურისტული ფილმია,“ თუმცა რეალურად, ფილმი ისტორიულ განმეორებაზეა. ბრაზილიის ისტორია განმეორებაა.
იაკობინი: და როგორი შეგრძნება იყო ბაკურაუს ეკრანებზე გამოსვლა ამ მზარდი რეაქციონერული პოლიტიკის პირობებში? ხელოვნებისა და ეროვნული კინოსთვის შემცირებული საჯარო ფონდებით, ამას დამატებული პირდაპირი ცენზურა? რა სახის წინააღმდეგობას გვთავაზობს ხელოვნება ამ სიტუაციაში?
ჟულიანო დორნელი: ბრაზილიის ეროვნული კინოს სააგენტოს ბედი, დღესდღეობით, ძაფზე ჰკიდია. განსაცვიფრებელია, თუ რამხელა დრო სჭირდება კულტურის აშენებას და რა უცებ შეიძლება ჩამოაქციო იგი. მაგალითად ბოლსანარომ, თავისი მმართველობის პირველსავე დღეს, კულტურის სამინისტრო გააუქმა.
თუმცა ბოლო დროს, უფრო ოპტიმისტურად ვგრძნობ თავს. ბოლოდროინდელი ულტრა-მემარჯვენე პოლიტიკის ციკლურობა ძალიან გრძელვადიანი ტენდენცია ჩანდა, თუმცა ტრამპმა წააგო. ბრაზილიაში, ბოლსანარომ მუნიციპალურ არჩევნებში ვერავის გაამარჯვებინა თავისი ადმინისტრაციიდან. რაღაცები იცვლება.
ცხადია, კინოსა და ხელოვნების დაწინაურება, ლულას მეშვეობით მოხდა. აუდიოვიზუალური ხელოვნებისთვის გაწეული დახმარებისა და ინვესტიციის პირობები, რაც აქ, პერნამბუჩოში მოხდა, მართლაც უპრეცენდენტოა.
აღარც ვიცი, როდის მივაღწევთ კიდევ იმ წერტილს, როდესაც ბრაზილიაში სამასი ფილმი კეთდებოდა წელიწადში – ასეთი რამ მანამდე არ მომხდარა. ეს ნამდვილი ოქროს ხანა იყო ბრაზილიური კინოსთვის.
პირადად ჩემთვის, ყველაზე გამამხნევებელი რამ ის არის, რომ მთელი ამ წლების სამთავრობო მხარდაჭერამ ადამიანების განვითარებას შეუწყო ხელი და შეუძლებელია ეს ერთ ღამეში დაანგრიო. ამის გამო, კინემატოგრაფისტების მთელი თაობა გამოჩნდა, ვინც გააგრძელებენ კინოს კეთებას სულაც რომ არ იყოს ფული. შეიძლება ბევრი დავკარგეთ, რასაც წლები სჭირდება გამოსასწორებლად, თუმცა სახელოვნებო გამოხატულება მაინც ძლიერი დარჩება.
კლებერ მენდოსა ფილიო: ბაკურაუმ მთავრობა დიდად შეაცბუნა. მისი, 2019 წლის პრემიერა რეალურად ფილმის კომერციული წარმატება იყო, აგრეთვე ფილმმა დებატი გამოიწვია, რამაც ასე შეაშინა მთავრობა. ბაკურაუს შემოსავალი, ფაქტი რომ ის საერთაშორისო გაქირავებაში ჩაეშვა და კანში პრიზები მოიგო, რომ მისმა პრემიერამ შეერთებულ შტატებში დიდი ხმაური გამოიწვია, ეს ყველაფერი უაღრესად გამაღიზიანებელი იყო იმ მთავრობისთვის, რომელსაც არ სჯერა ბრაზილიური წარმოების პროდუქტის ან ბრაზილიური კულტურის – რადგანაც კინო გახლავთ, საბოლოო ჯამში, ამ ფაქტორების კომბინაციაა, კომერციისა და ხელოვნების.
ჩემთვის, კინო ძლევამოსილი ხმაა, რომელიც საუბრობს იდენტობასა და მოქალაქეობაზე, ვიღაცის ადგილზე მსოფლიოში. ამიტომ როდესაც ბაკურაუ გავიდა ბრაზილიურ ტელევიზიაში ევენჯერებთან და სპაიდერმენ 4-თან ერთად, ეს სერიოზულად მივიღე და ვფიქრობ ძალიან მნიშვნელოვანია.
კულტურისა და ეკონომიკის გადაკვეთას რომ დავუბრუნდეთ, ვფიქრობ, ბოლსანაროს ფონდებთან ბრძოლა განსაკუთრებული ბოროტება და შესაძლოა მხოლოდ სულელობაც იყოს. ბევრ პროფესიონალს ვიცნობ კინოს სამყაროდან, ვინც ახლა მუშაობს უბერის მძღოლად, მშენებლად, ანუ სხვადასხვა სამუშაოს ასრულებენ.
კინოს კეთება, აქ, რესიფიში უაღრესად ძლიერი იყო – გამორჩეულად ძლიერი ბრაზილიურ პირობებში. ადგილობრივი კინოინდუსტრია, თხუთმეტი წელი შენდებოდა, სრულიად დემოკრატიულად, ნელა და თანმიმდევრულად. ახლანდელი მთავრობა ინდუსტრიის საბოტაჟს ცდილობს, მაგრამ კვლავ არის კინემატოგრაფისტების ბირთვი დარჩენილი, აქ, რესიფიში. და კლიმატი, აქ, უფრო ჯანმრთელია, ვიდრე სადმე სხვაგან ბრაზილიაში.
როდესაც ვამბობ „უფრო ჯანმრთელს“, ვგულისხმობ, რომ პოლიტიკა ისევ ცოცხალია კულტურულ სფეროში. მაგრამ ჩვენ არ ვართ ისე ორგანიზებულები, როგორც უნდა ვიყოთ. როგორც ჟულიანომ თქვა, წლები სჭირდება კულტურული ორგანიზაციის შენებას და ერთ ღამეში შეიძლება განადგურება. მოდი ასე ვთქვათ: საუკეთესო დროსაც, როდესაც ჯანსაღი დემოკრატიული კულტურა გვქონდა, მაინც გვიწევდა ბიუროკრატიასთან გამკლავება და რთულ სიტუაციებში ყოფნა. ხოლო, როდესაც ვიღაც ბოლსანაროსნაირი, კულტურული პოლისების საბოტაჟით არის დაკავებული, არ ურთულდებათ.
მსურს, ჟულიანოსავით დაიმედებულად ვგრძნობდე თავს და ვფიქრობდე, რომ ეს მომენტი მალე ჩაივლის და რამდენიმე წელში, კულტურული ინდუსტრიის აღდგენას გავაგრძელებთ. რადგანაც, გულწრფელად, არც თუ ისე დიდი ხნის წინ, რესიფიში, ბრაზილიის ჩრდილო-აღმოსავლეთში, კულტურის სამთავრობო მხარდაჭერისა და ინვესტიციის მხრივ, არც ისე შორს ვიყავით საფრანგეთისგან, დანიისგან, ავსტრალიისგან, ახალი ზელანდიისგან, იტალიისგან, თუ პორტუგალიისგან. ბუნებრივია, ამ ტიპის პოლისებს თავისი პრობლემები ახლავს თან.
გასაცხარებელია, იმის ყურება, თუ როგორ ანადგურებს მთავრობა თანმიმდევრულ, ბრძოლით მოპოვებულ პოლიტიკას, რომელმაც გახადა ბრაზილიური აუდიოვიზუალური პროდუქცია უფრო ფართო, რასის, გენდერის, რეგიონებისა თუ სოციალური ფონის მიმართულებით. კინოში, ჩვენ უკვე ვხედავდით ახალ პერსპექტივებს და ახალ კონვენციებს, რომელიც აფიქრებდა ხალხს ქვეყნის მოწყობაზე. მაგალითად დეკემბერში, რაღაც უნიკალური მოხდა: სან პაულოელი რეპერის, ემისიდას კონცერტის ფილმი უცებ ნეთფლიქსზე გამოჩნდა. ეს არ იყო რაღაც ნაგავი კომერციული პროექტი, რომელიც რეკლამირებისთვის კეთდებოდა; ემისიდას ფილმი ღრმად პერსონალური რამეა ბრაზილიაში რასიზმის ისტორიაზე. ბედნიერი ვიყავი რომ ვიხილე ასეთი ისტორიული გაკვეტილი ფართო გამოხმაურებით, რომელიც იმ ადგილას აჩვენეს, სადაც დროს ისეთ რაღაცებს უთმობენ ხოლმე, როგორიც გვირგვინია.[i]
იაკობინი: ორივემ აღნიშნეთ რომ კულტურული წარმოება მოძლიერდა ბრაზილიის ჩრდილო-აღმოსავლეთში. შეიძლება იმაზეც ვისაუბროთ, რომ თავად რეგიონი ერთ-ერთი წამყვანი პერსონაჟია ბაკურაუში. იმის გათვალისწინებით რომ ჩრდილო-აღმოსავლეთი და სერტაო ნეგატიური სტერეოტიპებით არის აღსავსე – ღარიბი, მარტივი, ჩამორჩენილი და ა.შ. – როგორ მიხვედით რეგიონისა და იქაური ხალხის პორტრეტამდე?
ჟულიან დორნელი: კლებერი და მე ყოველთვის სენსიტიურები ვიყავით იმ ფაქტისადმი, რომ ქალაქიდან ვართ და არა სერტაოს რეგიონიდან. არ გვინდოდა უბრალოდ გავსულიყავით იქ და გვეთქვა ხალხისთვის როგორი უნდა ყოფილიყო რაღაცები. ჩვენ წავედით სერტაოში – რომელიც სრულიად განსაკუთრებული ადგილია – გაცნობიერებულნი, რომ თავად ადგილს უნდა გაეწია ჩვენთვის გიდობა და ფილმს სწორედ ადგილობრივი რეგიონის ხალხთან ერთად გავაკეთებდით. დასაწყისიდანვე ვიცოდით, რომ სერტაოელი ხალხი დაგვეხმარებოდა კინოს გაკეთებაში და თავის თვალსაწიერს გაგვიზიარებდა.
ყველაზე ხშირი შეცდომა, სერტაოსა და სერტაოელებთან დაკავშირებით გახლავთ კინემატოგრაფისტის მენტალიტეტი – ტიპი, ვინც ფიქრობს რომ ყველაფერი იცის და სურს თავის თავში წარმოქმნილი იმიჯები მოარგოს გარემოს. ხალხის უმრავლესობა – კინოში, ჟურნალისტიკაში, თუ ტელენოველებში – ამას აკეთებს სერტაოს კულტურის რეპრეზენტაციისას. მე, სერტაოში 2003-ის შემდეგ ვაკეთებ ფილმებს და ეს, რეგიონის შესწავლის პროცესია, საკუთარი თავის იქაურ ნაწილად შეგრძნების. სერტაო გასაოცრად მდიდარია კულტურულად. ძალიან დიდი ისტორია, ლიტერატურა მუსიკა, და იდეები სწორედ აქედან მოდის.
11,000 კილომეტრი ვიმოგზაურეთ ზუსტი ადგილი რომ გვეპოვა გადასაღებად. ათასობით ადამიანი ცხოვრობს ამ გარემოცვაში, და ქასთინგის ჯგუფმა დიდი სამუშაო შეასრულა, რათა ეს საზოგადოება მოეყვანა ფილმში. ჩვენ, მათთან ერთად ვცხოვრობდით თბილ და ზრდილობიან გარემოში. ამან გამოიწვია ჰორიზონტალური მიდგომა კინოს კეთების პროცესში, სადაც ისეთი რაღაცეები მოხვდა ბოლოს ფილმში, რაც სცენარში არც ეწერა.
კლებერ მენდოსა ფილიო: ვფიქრობ, კითხვას შეიძლება სამი სხვადასხვა გზით ვუპასუხოთ. პირველი, რაც უკვე განვიხილეთ, ერთ-ერთი პირველადი ინსპირაცია იყო, სერტაოს არსებული რეპრეზენტაცია ბრაზილიურ მედიაში. რას ამბობს რეპრეზენტაცია სერტაოზე? დომინანტური მედიის პორტრეტი არის მარტივი, ცრურწმენებით სავსე, და სრულიად არაინფორმირებული რეგიონის რეალობაზე.
ბევრი არსებული წინარეგანზრახვა რეგიონის შესახებ – უკიდურესი სოციალური უთანასწორობები, შიმშილი, გვალვა, და ასე შემდეგ, – არ არის წინასწარგანზრახულად ბოროტი. უმრავლესობა გამოსახავს სერტაოს, თუ როგორ ცხოვრობს ხალხი მარტივ ცხოვრებას, საუბრობენ სასაცილო აქცენტით, და ასე შემდეგ. განზრახვები შეიძლება არ იყოს ბოროტი, თუმცა ეფექტები ნამდვილად არის. ბაკურაუს საშუალებით, ჩვენ გვინდოდა რეგულარულისგან რამე განსხვავებულის გაკეთება, ხშირად კეთილგანზრახული, სერტაოს პორტრეტები, როგორც მომხიბლავი სამყარო, რაც რაღაცნაირად სამყაროსგანაა განცალკევებული.
მეორე პასუხი, პირველიდან გამომდინარეა – გვინდოდა გვეჩვენებინა თუ როგორ არის სერტაოს რეგიონი ჩვენ ცხოვრებასთან დაკავშირებული. მე, რესიფიდან ვარ, პერნამბუჩოს ურბანული დედაქალაქიდან. ყოველთვის მყავდა მეგობრები, ოჯახის წევრები და ყოფილი მეგობარი გოგონები სადღაც სერტაოს ახლომახლოს. სერტაოს სამეტყველო ფორმები, ლიტერატურა და მუსიკა, ერთი თუ მეორე მხრივ, რესიფის ცხოვრების ყოველდღიურობის ნაწილია.
ჩვენი მოტივაციის მესამე ფაქტორი აგრეთვე ძალიან მნიშვნელოვანი იყო. როგორც ჟულიანომ თქვა, ბევრი ვიმოგზაურეთ ადგილის საპოვნელად და მთელ გზაზე, საოცრებები შეგვხვდა. შევხვდით ქალს, რომელმაც თავისი სოფლის მუზეუმში დაგვპატიჟა. როდესაც იქ მივედით, რეალურად მუზეუმი წარმოადგენდა კედელს, სადაც სურათები იყო განლაგებული, ეს კედელი კი ამ ქალის საცხოვრებელი ოთახი გახლდათ. ეს იყო მუზეუმი.
გადაღების დასაწყებად რომ მივედით ლოკაციაზე, ხალხი, თემიდან, მზაობას გამოხატავდა ფილმზე სამუშაოდ. იქ იყვნენ დურგლები, ელექტრიკოსები, კაცი და ქალი მსახიობები, ვინც მონაწილეობა მიიღო ბაკურაუში. ამ ხალხის უმრავლესობის შესახებ, შემდგომში გავიგეთ, რომ საზოგადოების ყველაზე მარგინალური წევრები იყვნენ – პოეტები, ტრანსგენდერი ადამიანები, მუსიკოსები, კლოუნები, მსახიობები, ჰომოსექსუალები, გიჟი ხალხი. ვფიქრობ, მათმა არსებობამ გადასაღებ მოედანზე, ფილმს დამატებითი შრეები შესძინა.
იაკობინი: ბრაზილიელმა ეკონომისტმა, სელსო ფურტადომ, ერთხელ, რეგიონზე თქვა: „ჩრდილო-აღმოსავლეთში აღმოვაჩინე, რომ სამყარო არის აბსურდული, ძალადობრივი და არასამართლიანი.“
ჩვენ გვინდოდა თქვენი რეაქცია ფურტადოს სიტყვებზე, რადგან ყველაზე პროგრესული ხედვები ერის შენებასთან დაკავშირებით, ბრაზილიაში, ახდენენ ჩრდილო-აღმოსავლეთის ცენტრალიზაციას, როგორც ფურტადომ გააკეთა, როდესაც „სუდენეს“ (ჩრდილო-აღმოსავლეთის განვითარების სამეთვალყურეო) დირექტორი გახლდათ, რომ ბრაზილიის „რეალობა“ მის ყველაზე განუვითარებელ რეგიონებში იმალება.
ჟულიენ დორნელი: ჩრდილო-აღმოსავლეთელობის გამო, სერტაო ჩვენი ცხოვრების ნაწილია – მიუხედავად იმისა რომ ქალაქიდან და საშუალო კლასიდან ვართ. როგორც კულტურისა და კინოს წარმომადგენლებს, უპირატესობა გვქონდა დაგვენახა, თუ როგორ შეიცვალა რეგიონი ბოლო ათწლეულებში.
ჩრდილო-აღმოსავლელ ხალხს, განსაკუთრებული მგრძნობელობა აქვს რეგიონის სოციალური პრობლემების მიმართ. და ამ ფაქტის გათვალისწინებით, ბრაზილიის ჩრდილო-აღმოსავლეთი ის ადგილია, სადაც დაპირისპირებული ხარ ყველაზე ძლევამოსილთან, უარყოფისა და მიტოვებულობის ნიშნებით – ის ბრაზილიის უთანასწორობის ჩინებული სიმბოლოა.
ბაკურაუ იყო მანქანა, რომლის დამუშავებაც გადავწყვიტეთ, ხალხის ბრძოლების წარმოსაჩენად სერტაოში. შეუძლებელია წინასწარ იცოდე, რა გავლენას გამოიწვევს ფილმი, თუმცა ჩვენ ვგრძნობდით რომ რაღაც ძლიერი ვიპოვეთ, რაც საშუალებას მოგვცემდა მოგვერგო ჩრდილო-აღმოსავლეთის სასტიკი რეალობისთვის, და ჩვენ, ჩვენი მხრივ, შეგვეძლო გაგვეკეთებინა რაღაც, რეგიონის დაწინაურებისთვის.
კლებერ მენდოსა ფილიო: როგორც ჩრდილო-აღმოსავლეთში დაბადებული, ჩემი ბავშვობა სხვადასხვა რეგიონებში მოგზაურობაში გავატარე – სერტაოს ჩათვლით. სელსო ფურტადო არის, რა თქმა უნდა, ბრაზილიის ერთ-ერთი გასაოცარი მოაზროვნე, თუმცა მისი ხედვა ჩრდილო-აღმოსავლეთზე სხვებივით არაპროფესიონალურია. რეგიონის ჩემეული ხედვა უფრო ფიზიკურია, უფრო უშუალო. მე, ახლა ორმოცდათორმეტი წლის ვარ და ახლაღა მოვახერხე ჩემი ადრეული, რესიფის გარეთ მოგზაურობის მოგონებების არეკვლა, ჩრდილო-აღმოსავლეთის სხვადასხვა მხარეებში. იქ, ვნახე შიმშილისგან გატანჯული ოჯახები, გაძვალტყავებული ბავშვები, და საჭმელზე მომათხოვრე ადამიანები, და ამ იმიჯებმა მყარი შთაბეჭდილება დატოვა ჩემზე.
წლების მანძილზე, ამ პეიზაჟების ნატურალიზაციას ვახდენდი. თუმცა, როდესაც გავიზარდე და კვლავ ვიმოგზაურე ჩრდილო-აღმოსავლეთში, დროის ცვლილება ამოვიკითხე, რამეთუ შევნიშნე, ჩემი ბავშვობის იმიჯები – მოშიმშილე ოჯახები, სიღარიბე – უჩინარდებოდა.
ერთი რაღაცის უგულებელყოფა წარმოუდგენელია: რეგიონის ადამიანების პეიზაჟების ცვლილება დაკავშირებულია სოციალურ და პოლიტიკურ სამსახურთან, რომელიც ლულას წლებმა გასწია. ლულამ იცოდა რას აკეთებდა, ან რის გაკეთებას ცდილობდა. ჩრდილო-აღმოსავლეთის სოციალური პეიზაჟი, მეტად ღირსეული გახდა. უკვე ვხედავდი, მტვერში მიმავალ, სოფლებიდან ბავშვების ასაყვანად მიმავალ სკოლის ავტობუსებს. ბავშვებს, სკოლაში სასიარულოდ, ათასობით ველოსიპედი აჩუქეს. და, რა თქმა უნდა, მრავალი საშემოსავლო დისტრიბუციასთან დაკავშირებული პოლისი. ნამდვილად ამაღელვებელია, ილაპარაკო ხალხთან და გააცნობიერო რამდენს ნიშნავდა მათთვის ეს ცვლილებები.
ბაკურაუში, გვინდოდა ბრაზილიის ადამიანური სახე გვეჩვენებინა, ჩრდილო-აღმოსავლეთზე ფოკუსირებით, რეგიონი, რომელიც ქვეყნის ისტორიული ორგანიზების გამო ყოველთვის ბევრად ნაკლებს იღებდა, ვიდრე იმსახურებდა. ამის გათვალისწინებით, ბრაზილია ბევრი განსხვავებული რეგიონებისგან შემდგარი ქვეყანაა, და მუშათა პარტიის წლებში, კერძოდ ლულას მმართველობის პერიოდში, ბრაზილიის გამთლიანების უპრეცენდენტო დონე ვიხილეთ. მუშათა პარტიამ გააანალიზა ფაქტი, რომ ქვეყნის ინფრასტრუქტურა სრულიად არასწორ გზაზე იდგა.
ეს იდეები იყო მოწინავე, როდესაც ბაკურაუს ვაკეთებდით, და ყველა ფილმზე, რაც აქამდე გამიკეთებია, აგრეთვე როგორც ბრაზილიელი მოქალაქისთვის, ეს იდეები ჩემთვის ფრონტის ხაზზეა.
იაკობინი: შეგიძლიათ, გვესაუბროთ ცენტრალურ კონფლიქტზე, ბაკურაუში? ფილმის განვითარებასთან ერთად, ვხედავთ ჯერ ბაკურაუს მაცხოვრებლებს, შემდეგ კი დამპყრობლებს – ამერიკელებს, ვისაც ბრაზილიელი კოლაბორაციონისტები ეხმარებიან. საბოლოოდ, ორი მხარე იბრძვის – მაცხოვრებლები იბრძვიან გადარჩენისთვის, ამერიკელები კი მიზეზისთვის, რომელიც ბუნდოვანი რჩება. რა ინსპირაცია დგას ამ კონფლიქტის უკან?
ჟულიენ დორნელი: ჩვენ ვფიქრობდით 1960-70 წლების რევიზიონისტურ ვესტერნებზე. ეს ფილმები ინსპირირებული იყო კუბის რევოლუციით, პოპულარული ამბოხებებითა და აჯანყებებით. როგორც ვესტერნები, ისინი ახლოს იყვნენ ჰოლივუდის ფორმულასთან, თუმცა აგრეთვე გადაღებული იყო ესპანეთში, ნაწარმოები იტალიაში და ძირითადად ივიწყებდა ნორმალური ვესტერნების პოლიტიკურ საკითხებს.
კლასიკურ ვესტერნებში, ხშირად შევხვდებით დამპყრობელი ავაზაკების მიერ ალყაში მოქცეულ ქალაქს, ვისაც ხალხის დამონება გადაუწყვეტიათ. თუმცა ეს დინამიკა არ არის უნიკალური ვესტერნებისთვის – ჩვენ, ასევე, ვიეტნამის ომს ვსწავლობდით იდეებისთვის! და ცოტა უფრო შორსაც გავიჭერით, შევისწავლეთ ასტერიქსის კომიქსები – სადაც რომაელები გალელებს აქცევენ ალყაში. თუ კარგად დააკვირდებით, ბაკურაუში შენიშნავთ ასტერიქსიდან გადმოხატულ პერსონაჟებს.
ვფიქრობ, ბაკურაუ არსებითად კათარზისული ფილმია, სადაც სამართლიანობის გარკვეული ფორმაა გაცემული. ბრაზილიაში ჩატარებულ პირველ პრეს-კონფერენციაზე, სამხრეთ-აღმოსავლელმა ჟურნალისტმა გვკითხა, არის თუ არა ბაკურაუ ფილმი-შურისძიება. ჩემი პასუხი მაშინ, როგორც ახლა, იყო: „ბაკურაუ არ არის ფილმი-შურისძიება. ეს არის ფილმი რეაქციასა და რეფლექსებზე.“ ეს არის ფილმი იმაზე, თუ რა მოხდება აუცილებლად თუ ვიღაცას დაჩაგრავ – ბოლოს და ბოლოს, ისინიც დაგარტყავენ საპასუხოდ. ეს არის ფილმის კათარზისის ნაწილი და ბაკურაუ იყენებს ესთეტიკურ ელემენტებს – ვიზუალურ ეფექტებს, კომერციული კინოს ყველა ინსტრუმენტს – ძალადობის საკითხის გამოსარკვევად, რაც თქვენც შეიძლება იცოდეთ, რომ ღრმად-გამჯდარი თემაა ბრაზილიის ისტორიაში.
კლებერ მენდოზა ფილიო: როგორც ჟულიანომ თქვა, ვფიქრობ, ისტორიის გადამეორება გეხმარება საკუთარი ამბების განვითარებაში. თუ მუშაობ ადამიანებთან და საზოგადოებასთან, ბევრი რაღაც უკვე მოხდა და შეიძლება დიდი დახმარება აღმოჩნდეს იდეების განვითარებისთვის.
თქვენ როგორც აღნიშნეთ, სამხრეთ-აღმოსავლელი ბრაზილიელი „კოლაბორაციონისტების“ იდეა, უკრაინელებით იყო ინსპირირებული, ვინც ნაცისტებთან თანამშრომლობდნენ, საბჭოთა კავშირის მმართველობის პირობებში. ზოგიერთი უკრაინელი უფრო ახლოს გრძნოდა თავს გერმანელებთან, ვიდრე თავად უკრაინელებთან. ყოველთვის მომწონდა მეორე მსოფლიო ომის ამ მხარით, და რეალურად, ვფიქრობ რომ „კოლაბორაციონისტების“ დინამიკა თავის თავს იმეორებს ყველგან, სადაც შეიარაღებული კონფლიქტები ხდება.
რეალისტური პრეცენდენტისთვის, მნიშვნელოვანი იყო ბოლომდე მიგვეყვანა იდეა, რომ კოლაბორაციონისტები არ არიან უბრალოდ ავაზაკები, რომელიც სიუჟეტს ესაჭიროებოდა. ისინი რაღაცას ნიშნავენ: შენ ფიქრობ რეალურ საუბრებზე, რაც მოგისმენია, – მეც მომისმენია – თუ როგორ საუბრობენ სამხრეთ-აღმოსავლელები ჩრდილო-აღმოსავლელებზე, თითქოს სხვა ქვეყანა იყოს. რაღაც ჩხაკუნობს ისტორიულად, სოციალურად, და ჰუმანურ კატეგორიაში.
როგორც ჟულიანომ თქვა, ვფიქრობდით, თუ რომელი ვესტერნის ტიპია უფრო „ბრაზილიური“ თავისი მგრძნობელობით. ჯონ ფორდისა თუ ჰოვარ ჰოუკსის კლასიკური ვესტერნები ზედმეტად გაპრიალებულია. რაღაც უფრო უხეში გვინდოდა, მაგალითად იტალიური სპაგეტი ვესტერნები ან სემ პეკინფანის ველური ბანდა.
მაგრამ, თქვენ შეკითხვას რომ ვუპასუხო, კონფლიქტთან დაკავშირებით, ფილმი ერთდროულად, ვესტერნი და საომარი ფილმია. მაიკლთან დაკავშირებით, რომელსაც უდო კიერი განასახიარებს, ვფიქრობდით, რომ ბოლოს ომის ტყვის სტილში მომკვდარიყო. ჩვენ კვლავაც ვფიქრობდით საბჭოთა კავშირზე, გერმანიაზე, პოლონეთსა და ამ ყველაფერზე. საბოლოოდ, გადავწყვიტეთ რიტუალური მკვლელობა, რაც რობინ ჰარდის დაწნული ადამიანის რემინისცენცია იყო.
თუმცაღა, ისტორიის ამბავში, როდესაც ფილმს იღებ სერტაოში, წარმოუდგენელია კანუდოს ომი არ მოიხმო (ანტონიო კონსელეიროს წამოწყებული პოპულარული ამბოხება, ბრაზილიური არმიის წინააღმდეგ). ბაკურაუს მუზეუმი სავსეა არტეფაქტებით, რომელიც, როგორც სხვა ეპიზოდები, იხსენებენ ბრაზილიის ძალადობრივ ისტორიას. მიუხედავად ამისა, რამდენადაც მნიშვნელოვანია მეხსიერების აღდგენა, იმდენადვე მნიშვნელოვანი იყო ჩვენთვის და ფილმისთვის, რომ პირდაპირ არ გვეხსენებინა ის.
ბაკურაუში, შეხვდებით მუდმივ ალუზიას ადამიანებზე რეალური ცხოვრებიდან, ხალხი ბრაზილიის ისტორიიდან, ვისი სახელიც ხმამაღლა უნდა ითქვას: მაგალითად, ჟოაო პედრო ტეშეირა (გლეხი ლიდერი, რომელიც 1962 წელს მოკლა პოლიციამ). ფილმში, თავი მოვუყარეთ ადამიანთა სახელებს, ვინც გვგონია, რომ რაღაცას ნიშნავენ ბრაზილიური საზოგადოებისთვის. იქ იყო „მარსია“, ლულას ცოლი, ვინც საშინელი პოლიტიკური წნეხისგან დატანჯული გარდაიცვალა. მარიელიც (ფრანკო) ჩნდება. სახელების იდეა იმაში მდგომარეობდა, რომ არ გიწევს ფილმის ერთი წამით დაპაუზებაც კი, მათ მოსახსენიებლად, რასაც ნამდვილად იმსახურებენ ფილმის ფიზიოლოგიიდან გამომდინარე. დღეიდან, ოთხმოცი წლის შემდეგ, ვიღაც გაჩერდება და თავის თავს ჰკიხავს: „ვინ იყვნენ ეს ადამიანები? აჰ, ახლა ვხვდები!“ და ეს, გარკვეულწილად, არის ნაწილი, რაც აქცევს მას საომარ ფილმად.
მე მომწონს „ჭუჭყიანი“ ფილმები. სრულყოფილად კონსტრუირებულ კინოსთან არაფერი მაქვს საწინააღმდეგო, მაგრამ უფრო მომწონს პედრო ალმოდოვარის ადრეული ნამუშევრები, მაგალითად როგორიცაა „დამაბი!“ რაც გტოვებს „რა ჯანდაბა მოხდა“ შეგრძნებით. ბაკურაუზეც იგივე რაღაც მინდოდა, რაღაც რაც დათესავდა დაბნეულობას საუკეთესო გაგებით: ფილმი იწყება როგორც სასოფლო-დრამა, შემდეგ უცებ ხდება თრილერი, სათავგადასავლო ფილმი, შემდეგ ვესტერნი, საომარი ფილმი, ჰორორის ელემენტებით გაჯერებული.
ცოტამ თუ აღნიშნა ბაკურაუში საომარი ფილმის ჟანრის გამოყენება, თუმცა ეს იმ კონფლიქტის მნიშვნელოვანი მონაკვეთია, რაზეც თქვენ მიანიშნეთ. ფილმის განმავლობაში ხშირად გამოჩენილი კუბოები ამისი ალუზიაა, ეს პირდაპირი ომის შემდგომი სცენაა. ეს იდეა სერგეი ლოზნიცას გასაოცარი ფილმიდან, ბლოკადა, გადმოვიღე, რომელიც ნაცისტების მიერ ალყაშიმოქცეულ ლენინგრადს წარმოაჩენს. ამ ფილმში, თითქოს ბოლო სცენებიდან, ჩანს ხალხი, ვინც ლენინგრადის გამარჯვებას ზეიმობს. თუმცა რეალური ფინალური სცენა, მალევე, აჩვენებს ჩამომხრჩვალ კაცებს – მოწყენილობისა და ტრაგედიის გარკვეული შეგრძნება ჩნდება ომისთვის დამახასიათებელ მოვლენებში.
იაკობინი: საინტერესოა, რომ არ მოიხსენიეთ ბრაზილიური სინემა ნოვოს გავლენა, რადგან არალოკალური მაყურებლისთვის აშკარა პრეცენდენტია. სინემა ნოვოს უმრავლესობას უნდოდა მიეტოვებინა ჰოლივუდური კონვენციები და ჩამოემსხვრია ბურჟუაზიული არტისტული ფორმები. ამ ჟანრულ კონვენციებთან მუშაობისას, ცდილობდით მათ გარკვეულ დამხობას?
ჟულიან დორნელი: ჩვენი მიზანი, მახვილი კონტრასტის გავლებაა ბაკურაუში, ჰოლივუდური კომერციული ფილმების შეუსაბამო ელემენტების კომბინაცია – პანავიჟენის გამოყენება, ვესტერნის ფორმატის სესხება – ჩრდილო-აღმოსავლური სახეებით, პეიზაჟებით, მისი სასტიკი მზის ნათებით.
ვფიქრობ არის რაღაც პოტენციურად სუბვერსიული ამ კომბინაციაში. გარკვეულ რისკებზე წავედით ბაკურაუთი: გვინდოდა გამოგვეყენებინა კონკრეტული კომერციული, ჰოლივუდური გრამატიკა, როგორც მანქანა, რადგან ზუსტად „საღი აზრის“ წინააღმდეგ წავსულიყავით, რომ შეგვექმნა რაღაც, რაც არაა სრულიად გემრიელი და გამოგვეხატა ჯანყის შეგრძნება.
აგრეთვე, გვინდოდა ისეთი კინო გაგვეკეთებინა, რომელიც მრავალ საკითხს გამოიწვევდა და ამავდროულად ისაუბრებდა ბრაზილიასთან პირადად დაკავშირებულ საკითხებზე: ჩაგვრა, უთანასწორობა, შეუწყნარებლობა და ასე შემდეგ. ეს არის საყურადღებო, სერიოზული პრობლემები თანამედროვე ბრაზილიაში, და ამ საკითხების კომბინირებით გარკვეულ ღიად-დასრულებულ ინტერპრეტაციასთან, გათვალისწინებული გვქონდა, რომ შეიძლებოდა ფილმის არასწორი ინტერპრეტაცია მომხდარიყო – ამ რისკის გაღების გარეშე, ხელოვნებაც არ არსებობს.
იაკობინი: რადგან ფილმის აღქმაზე ვსაუბრობთ, რა სახის დებატი გამოიწვია საზოგადოებაში? ბევრისთვის ბრაზილიაში, ბაკურაუ გახდა ფაშიზმთან, სამთავრობო ძალადობასთან, დისკრიმინაციასთან ბრძოლის ბანერი და ნათელი განაცხადი დემოკრატიისთვის; ხოლო მათთვის, ვინც ფილმის ფანი არ იყო, გამოჩნდა როგორც პოპულისტური შურისმაძიებლური ფანტაზია…
ჟულიან დორნელი: არასდროს განგვიზრახავს პოლიტიკური ფილმის გაკეთება. რეალურად, თითქმის ამის საპირისპირო გზა ავირჩიეთ: გვინდოდა ისეთი ფილმი გაგვეკეთებინა, რომლისაც ჩვენთვითონვე გვწამდა, მარტივად. და საბოლოო შედეგმა თავად გამონახა დიდი პოლიტიკური კავშირი. გვინდოდა, გაგვეკეთებინა ფილმი ბრაზილიაზე და ბრაზილიურ კულტურაზე და როგორც აღმოჩნდა, შეუძლებელია ამის გულწრფელად გაკეთება სოციალური კონფლიქტების გარეშე.
ზოგიერთ სექტორში, ფილმს მიესალმნენ (ან დაგმეს), როგორც „პოლიტიკურ ფილმს“ და სხვა სექტორებში, როგორც წმინდა წყლის გართობას. პოლიტიკურ განზომილებასთან ნაკლებად გათვითცნობიერებული მაყურებლებიც იყვნენ, ვინც აგრეთვე ბევრი რამ აღმოაჩინა ფილმში. ჩემი აზრით, ეს კინოს საუკეთესო სახეობაა, სახეობა, რომელიც მუშაობს ბევრ შრეზე და მუშაობს განსხვავებულ აუდიტორიებზე.
რა თქმა უნდა, ბაკურაუ პოლიტიკით სავსეა! არ უარვყოფთ. ეს არის ფილმი ბრაზილიასა და მის ისტორიაზე, ამიტომ გარდაუვალია პოლიტიკურობა. მაგრამ, ვფიქრობ, როდესაც პოლიტიკურ მასალასთან მუშაობ, აუცილებელია გულწრფელი დარჩე ადამიანური დრამის მიმართ. თუ კინოს აკეთებ ნამდვილ ხალხზე ფიქრით, პოლიტიკა ნატურალურად იჩენს თავს.
კლებერ მენდოზა ფილიო: ჟულიანო, გადამღები ჯგუფი და მე შეპყრობილი ვიყავით ბაკურაუსგან მოტანილი შედეგით. არასდროს ველოდებოდით რომ ასეთ ძლევამოსილ რამეს გამოიწვევდა მილიონობით ბრაზილიელის წარმოსახვაში. დღესდღეობით, როდესაც ხალხი ისმენს პოლიტიკური კანდიდატის სირობებს, მაშინვე ტონი ჯუნიროი ახსენდებათ, ბაკურაუს დასირებული მერი. განსაცვიფრებელი აღმოჩნდა იმის ნახვა, თუ როგორ იქცა ფილმი უფრო დიდი კულტურის ნაწილად.
სიმართლე გითხრათ, ჟულიანო და მე არ ვართ სრულიად დარწმუნებულები, ასე რატომ მოხდა. ვფიქრობ, ჩვენ ყოველთვის ვმუშაობდით იდეებთან, რაც საყოველთაოდ გასაგებია: უსამართლობა, პატივისცემის ნაკლებობა, ღარიბებთან მოპყრობა, ჰორორები, რაც მდიდრებს შეუძლიათ. ხალხს შეუძლია გაიგოს ეს იდეები, სამყაროს თითქმის ყოველ მონაკვეთში.
სამყაროს გარშემო მოგზაურობისას, ყველაზე შესანიშნავი რაღაცები ვნახეთ. სიდნეიში, ავსტრალიაში, ხალხს შევხვდით ვინც გვითხრა: „ბაკურაუ ადგილობრივ სოფელს მახსენებს, სადაც 20 წელი ვუშაობდი სოციალურ მუშაკად“. მოვისმინეთ აბორიგენების და ავსტრალიის ისტორია, რაც ძალიან განსხვავებულია ბრაზილიისგან, თუმცა ამავე დროს, არც თუ ისე განსხვავებული. ლოს ანჯელესში, ყველას ტრამპის სასაზღვრო კედელზე საუბარი უნდოდა, თეთრი ხალხის დამოკიდებულებაზე ლათინელებთან და ასე შემდეგ.
ბრაზილიაში, ყველაზე მეტად გამაოგნა აღშფოთებულმა ხალხმა სამხრეთისა და ჩრდილო-აღმოსავლეთს შორის დაყოფის შესახებ. მილიონობით ბრაზილიელისთვის, ეს დაყოფა სრულიად ხილულია, თუმცა ვიღაცებს ეწყინათ ჩვენი მხრიდან მსგავსი დამოკიდებულება. თუმცაღა, კიდევ ერთხელ, თუკი ცხოვრობ ჩრდილო-აღმოსავლეთში და წახვალ სან პაულოში (სამხრეთ-აღმოსავლეთში), ეგრევე კულტურული შოკი გემართება – უცებ მთელი ეკონომიკური და რასობრივი საკითხები, ბრაზილიურ საზოგადოებაში, მკაფიო ფორმას იღებს. ჩვენ რაც ვქენით იყო ის, რომ ეს ფოკუსი ბაკურაუში გადავიტანეთ – არაფერი გაგვიზვიადებია ან გამოგვიგონია. თუმცაღა, კვლავ, ვიღაც ხალხი თვლიდა, შეურაცხმყოფელი იყო სოციალურ დაყოფაზე ასე ღიად საუბარი.
იაკობინი: გაანალიზებული გქონდათ, რომ ფილმის ცენტრალური ასპექტები ჩაიკარგებოდა საერთაშორისო მაყურებლისთვის, ბრაზილიური – და არამარტო ბრაზილიური, არამედ რეგიონალური – სპეციფიკური ჩანართების გამო? მაგალითად, ფილმი სავსეა მინიშნებებით ბრაზილიის კოლონიურ ისტორიაზე, რაც არაბრაზილიელ ხალხს შეიძლებოდა ვერ გაეგო.
კლებერ მენდოზა ფილიო: ეს, საპასუხოდ რთული შეკითხვაა, რადგან ფილმი ძალიან ინტუიტიურად გავაკეთეთ და ზედმეტი მოჩარჩოებული არქიტექტურის გარეშე, რასაც თქვენი კითხვა მოიცავს. ვიტყოდი, რომ რეალობამ წარმოაჩინა თავად ის ელემენტები, რაზეც თქვენ მიანიშნებთ.
მაგალითად, ავაზაკების სამალავის გადასაღებად სახლის ძებნა დავიწყეთ. ვიპოვეთ სახლი, და მხოლოდ მაშინღა შევნიშნეთ შიგნით ნიშანი წარწერით „saudade da casa grande“ [რაც ასახავს ნოსტალგიას კოლონიური პლანტაციის ეპოქისადმი]. ეს სახლი ეკუთვნოდა ბამბის პლანტაციას რიო გრანდე დო ნორტეში, და ნიშანი ამ ეპოქიდან იყო – როგორც გავარკვიეთ. უბრალოდ, არ გვინდოდა რომელიმე მონაკვეთი გაგვექრო ამ ეპოქიდან, არამედ გვინდოდა მათი თავმოყრა ფილმში.
კიდევ ერთი აღსანიშნავი რამ, რაც იგივე პლანტაციის სახლში ვიპოვეთ, გახლდათ ამერიკაში დამზადებული სამეურნეო აღჭურვილობა: ბამბსაწმენდი მანქანები. როგორც კი დავინახეთ, ვიცოდით რომ ჩვენი ფილმის ნაწილი გახდებოდა. თუმცა ბრაზილიის კოლონიურმა გამოცდილებამ ფილმში თავისი გზა მონახა, კოლონიალიზმი არ არის უნიკალურად ბრაზილიური გამოცდილება.
როდესაც ფილმის ჩვენებები დაიწყო საერთაშორისო ასპარეზზე, ბრაზილიელმა ხალხმა კონსერვატიული პოზიცია დაიკავა. ბრაზილიაში არსებობს ერთი ტერმინი – “the vira-lata complex” [ბრაზილიური არასრულფასოვნების კომპლექსი] – რამაც იქამდე მიგვიყვანა, რომ ფილმის ბრაზილიურობიდან გამომდინარე, ისინი ფიქრობდნენ, შეერთებულ შტატებში სათანადოდ ვერ მიიღებდნენ მას, ან გაგებული იქნებოდა, როგორც ანტი-ამერიკული.
ფილმი, რეალურად, იკვებება ამერიკული იმიჯებისა და კინოს მემკვიდრეობიდან, თუმცაღა, აგრეთვე, კითხვას სავამს შეერთებული შტატების როლზე ისტორიაში – მხოლოდ ასე შეიძლება ჩათვალოს ვიღაცამ „ანტი-ამერიკულად“. ბაკურაუ მშვენივრად მიიღეს და გაიგეს შეერთებულ შტატებსა და სხვა ქვეყნებში. ეს პროვინციალური გზა, ბრაზილიურ ფილმებზე ზემოდან ყურებისა, ახლანდელ ეროვნულ აზრობრივ მდგომარეობაზე უფრო საუბრობს, ვიდრე სხვა რამეზე.
[i] ნეთფლიქსის ერთ-ერთი სერიალი (მთარგმნელის შენიშვნა)
